چکیده:
سید هاشم بحرانی،عالم اخباری قرن دوازدهم،در کتکان بحرین به دنیا آمد. بیشتر عمر خود را در آنجا سپری کرد و در همان جا وفات یافت.بحرانی مؤلف جامعترین تفسیر روایی امامیه به نام البرهان فی تفسیر القرآن است. در تفسیر روایی البرهان-همچون تفاسیر غیرروایی-زمینههایی از اجتهاد وجود دارد.اجتهاد مؤلف از مبانی معرفتی و غیرمعرفتی اثر پذیرفته است.بر این پایه،مقالهء حاضر در سه بخش تنظیم شده است؛در بخش اول، بحرانی و تفسیر البرهان معرفی شده و در بخش دوم،روش و گرایش تفسیری مؤلف بررسی گردیده است.نویسنده در بخش سوم،به مبانی معرفتی و غیر معرفتی مؤثر بر سامانه تفسیر البرهان پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
"آنچه وی از اهل سنت آورد یا به طور مستقیم منقول از کتابهای مناقب امیر المؤمنین(ع)موفق بن احمد خوارزمی،کشاف و ربیع الابرار زمخشری،مسند فاطمه محمد بن جریر طبری،مناقب ابن مغازلی،الکشف و البیان ثعلبی،شواهد التنزیل حسکانی،حلیة الابرار ابو نعیم عبد الله بن احمد و مسند احمد بن حنبل است یا از طریق کتاب طرائف ابو القاسم علی بن موسی(ابن طاووس)، و تحفة الابرار حسین بن ساعد حسینی نجفی نقل میکند(بحرانی،بیتا،ج 1،ص 13؛ ج 2،صص 391،182-282،963-473 و 514-524).
نوع انتخاب منابع و چگونگی نقل روایات،نشان میدهد که اگرچه بحرانی سعی کرد کاملا بر مبانی اخباریگری پایبند باشد و تفسیر البرهان را به عنوان تفسیری کاملا روایی سامان دهد،ولی در انتخاب روایات اجتهاد کرد و آنها را بر مبنای فهم خود برگزید.
بحرانی روایاتی را گزینش کرد که در راستای معتقدات مشهور شیعی یا در پاسخ به نیاز زمان و محل زندگی او باشد؛برای نمونه،وی در موضوع خمس که مجل اختلاف سنی و شیعه است،علاوه بر اینکه تمام شانزده روایت عیاشی را میآورد،34 روایت دیگر از اصول کافی را نقل میکند که در تعدادی از آنها بر وجوب خمس در آنچه از راه غواصی به دست میآید،تأکید میشود(بحرانی،بیتا،ج 2،ص 38).
2. بحرانی در پی آیه خمس: «و اعلموا أنما غنمتم من شیء فأن لله خمسه و للرسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السبیل إن کنتم آمنتم بالله و ما أنزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان و الله علی کل شیء قدیر» (انفال:14)(و ای مؤمنان)،بدانید که هرچه غنیمت و فایده برید،خمس آن خاص خدا و رسول و خویشان او و یتیمان و فقیران و در راه سفر ماندگان(از خاندان او)است،اگر به خدا و به آنچه بر بنده خود (محمد(ص))در روز فرقان،روزی که دو سپاه(اسلام و کفر در جنگ بدر)،روبهرو شدند،نازل کردهایم،ایمان آوردهاید و خدا بر هرچیز تواناست)،95 روایت آورد که 61 روایت آن را از تفسیر عیاشی نقل کرد(بحرانی،بیتا،ج 2،صص 38-98)."