جبر و اختیار از دیدگاه وحی و خرد مقاله

خلاصه ماشینی:

"تحلیل آیات حصر خالقیت به خدا شکی نیست که آیات قرآنی هماهنگ با برهان عقلی، خلقت و آفرینش را از آن خدا می‌داند و بیانگر اصل«توحید در خالقیت»است ولی حصر خالقیت به دو صورت می‌تواند تحقق پذیرد: 1-آسریدگار جهان به طور مستقیم و مباشری هر پدیده‌ای را بدون سبب و علتی پدید آورد،و خود جانشین‌ تمام علل و اسباب گردد،و در این صورت جز به یک علت‌ (خدا)معترف نبوده و همهء مظاهر وجود،از مجرد و مادی ازمؤثر و اثر،همه مستقیما بدون واسطه معلول و مخلوق او می‌باشند،این همان نظریه‌ای است که طرفداران«خلق‌ افعال»برگزیده‌اند و قانون علیت و معلولیت در میان پدیده‌ها را انکار نموده،اصلی به نام«عادة الله»را جایگزین آن‌ کرده‌اند و می‌خواهند بگویند:نسبت آتش به گرمی و سردی، یکسان است و کوچکترین رابطه‌ای میان آن دو وجود ندارد لکن«عادة الله»بر این منوال است که پیوسته پس از وجود آتش،گرمی ایجاد می‌کند هر گاه معنای حصر خالقیت به خدا به این شیوه باشد که بیان گردید،طبعا فعل انسان نیز مخلوق‌ مستقیم و بی‌واسطهء خدا خواهد بود. در اینجا پرسشی مطرح است که باید محقق تفتازانی به آن‌ پاسخ دهد و آن اینکه:مقصود از اینکه«هنگامی که انسان‌ قدرت و ارادهء خود را متوجه فعل می‌سازد،خداوند فعل را ایجاد می‌کند و حقیقت کسب از همین جا(توجه قدرت و اراده انسان به فعل) انتزاع می‌گردد چیست؟آیا قدرت و ارادهء انسان در وجود آن فعل‌ تأثیری دارد یا نه؟در صورت دوم جبر محض خواهد بود، و مسئول فعل،ایجاد کنندهء آن است نه انسان،و در صورت‌ نخست،فعل واحد معلول دو قدرت و دو اراده خواهد بود که‌ هر یک برای ایجاد آن کافی است و این فرضیه علاوه بر اینکه با انحصار خلقت بر خدا سازگار نیست از نظر برهان عقلی هم، غیر ممکن می‌باشد."