سندشناسی: بررسی سندی نویافته از «سفینه ی تبریز» (نامه ی غیاث الدین محمد وزیر به برادرش مجدالدین درباره ی جلوس آرپاخان، پادشاه ایلخانی ایران) معرفی و نقد

در مجموعهء سفینهء تبریز چندین رساله یا سند تاریخی وجود دارد که‌ یکی از آنها نامه‌ای ارزنده در باب چگونگی جلوس آرپا خان،آخرین پادشاه‌ ایلخانی ایران،است که این مقاله به معرفی و توصیف و نقل آن می‌پردازد. این نامه که در دو صفحهء پایانی سفینهء تبریز(ص 733 و 734)جای دارد، نوشتهء خواجه غیاث الدین محمد(مقتـ.736 ق)،یکی از فرزندان خواجه‌ رشید الدین فضل الله همدانی،است که در زمرهء رجال سیاسی برجستهء اواخر عصر ایلخانیان در ایران بوده و در سال 726 ق،به وزارت سلطان ابو سعید برگزیده شده و در حوادث اخیر عصر ایلخانان نقش مهمی داشته است.وی که‌ به هنگام مرگ سلطان ابو سعید وزارت او را بر عهده داشت،چون ابو سعید فرزندی نداشت،برای تعیین جانشین او شورایی تشکیل داد و آرپا خان را که از امرای مغول بود،با شرایطی به جانشینی او برگزید. در باب چگونگی به قدرت رسیدن آرپا خان روایات گوناگونی در دست‌ است و این نامه از اسناد منحصر تاریخی این عصر است که غیاث الدین وزیر در فاصلهء کوتاه سلطنت آرپا خان و پیش از کشته شدن،به برادرش-خواجه‌ مجد الدین-نوشته و در آن چگونگی گزینش آرپا خان و شرایط خود را به‌ روشنی شرح داده است. ابو المجد تبریزی یکی دو ماه پس از نگارش و تنها دو روز مانده به قتل‌ خواجه غیاث الدین به نقل این نامه پرداخته که نشان می‌دهد وی در سال 736 ق‌ در قید حیات بوده و مرگ او در سال‌های پس از آن رخ داده است.همچنین وی‌ با رجال سیاسی و دیوانی عصر خود ارتباط نزدیک داشته و نزد آنان مقرب بوده‌ است،به‌گونه‌ای که توانسته به برنامهء مهم و نسبة محرمانهء وزیر قدرتمند دست‌ یابد.شاید هم خود او نزد غیاث الدین وزیر قرب و محرمیت تام داشته و وزیر نگارش‌نامه را به خود او واگذار کرده بوده است. در این نامه چهار شرطی که خواجه غیاث الدین وزیر برای انتخاب آرپا خان‌ مقرر داشته ذکر شده است: 1)از طریق راستی و عدالت‌پروری و مردم‌دوستی عدول نکند و هوی‌ وهوس بر طبیعتش غلبه نیابد. 2)با همهء مردمان و رعایای کشور از مغول و فارس،لشکری و مردم عادی‌ به یکسان رفتار کند و در گسترش عدل‌وداد بکوشد. 3)دین اسلام را عزیز بدارد و قوانین آن را اجرا کند،زیرا در غیر این صورت‌ ممکن است مردم،او را بر دین مغولان بپندارند و از اطاعتش سر باز زنند. 4)هنگامی که به سلطنت رسید،وی را از خدمت معاف کند تا خانه‌نشین شود.

"سندشناسی:بررسی سندی نویافته از«سفینهء تبریز» (نامهء غیاث الدین محمد وزیر به برادرش مجد الدین‌ دربارهء جلوس آرپا خان،پادشاه ایلخانی ایران) سید علی آل داود* مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی چکیده: در مجموعهء سفینهء تبریز چندین رساله یا سند تاریخی وجود دارد که‌ یکی از آنها نامه‌ای ارزنده در باب چگونگی جلوس آرپا خان،آخرین پادشاه‌ ایلخانی ایران،است که این مقاله به معرفی و توصیف و نقل آن می‌پردازد. 637 ق)،یکی از فرزندان خواجه‌ رشید الدین فضل الله همدانی،است که در زمرهء رجال سیاسی برجستهء اواخر عصر ایلخانیان در ایران بوده و در سال 627 ق،به وزارت سلطان ابو سعید برگزیده شده و در حوادث اخیر عصر ایلخانان نقش مهمی داشته است. ابو المجد تبریزی یکی دو ماه پس از نگارش و تنها دو روز مانده به قتل‌ خواجه غیاث الدین به نقل این نامه پرداخته که نشان می‌دهد وی در سال 637 ق‌ در قید حیات بوده و مرگ او در سال‌های پس از آن رخ داده است. در این نامه چهار شرطی که خواجه غیاث الدین وزیر برای انتخاب آرپا خان‌ مقرر داشته ذکر شده است: 1)از طریق راستی و عدالت‌پروری و مردم‌دوستی عدول نکند و هوی‌ وهوس بر طبیعتش غلبه نیابد. او وزیری با کفایت و مدبر و حامی دانشمندان و علما بود و در حوادث اخیر عصر ایلخانان نقش مهمی ایفا کرد، چنانکه به هنگام مرگ مرموز سلطان ابو سعید-آخرین‌ ایلخانان قدرتمند ایران-وزارت او را داشت و چون‌ ابو سعید فرزندی نداشت،برای تعیین جانشین او شورایی‌ درست کرد و آرپا خان را که از امرای مغول بود با شرایطی به‌ جانشینی او برگزید و موانع این کار را از میان برد."