خلاصه ماشینی:
"در نخستین سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نهضت آزادی فعالیت منسجم حزبی نداشت؛ هرچند که نوشتهاند: «این تشکل از سال 59 تا 69 مرتبا کنگرههای سالیانه خود را برگزار میکرد، (اما در واقع) فعالیت نهضت آزادی پس از عزل بنیصدر در سال 60 در عرصه سیاست بهصورت منفعل درآمد تا اینکه در سالهای بعد از جنگ … فعالیت سیاسی و مطبوعاتی خود را با استراتژیی جدید آغاز نمود…»13 تشکل سیاسی دیگر، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی است که به گفته خودشان متشکل از 7 گروه چریکیـــ مذهبی بود که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی نبرد مسلحانه را سرمشق خود قرار داده بودند و پس از پیروزی، سران این هفت گروه به دلیل وجوه مشترک با یکدیگر متحد شده و در تاریخ 16/1/58 اعلام موجودیت کردند؛ اما پس از بروز اختلافاتی میان اعضای آن سرانجام، در مهرماه 1365 سازمان منحل گردید تا آغاز دهه 70 که با دریافت مجوز فعالیت از وزارت کشور و تغییرنام به سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران فعالیت خود را از سرگرفت14 و در نهایت به جامعه روحانیت مبارز میرسیم که به عنوان تشکل سیاسی این دوران مطرح میباشد.
36 در یک جمعبندی کلی باید بگوییم، با وجود ضعف در زمینههای فرهنگی ـــ اجتماعی مشارکت سیاسی سالهای قبل از پیروزی انقلاب، سالهایی است که رشد و تحولی در جامعه ایران در حال رخدادنمیباشد، رشدی که منجر به افزایش آگاهیهای مردم ایران در زمینههای اجتماعی، سیاسی و دینی شده است؛ البته، فقدان یا ضعف زمینههای رشد و توسعه سیاسی باعث شدهبود، احزاب نتوانند به شکل مفید و موثر در جامعه بهوجود آیند؛ اما از این نکته نیز نباید غافل بود که فقدان آگاهی هرگز مطلق نبوده و بهصورت نسبی میباشد و اصلیترین علت آن نیز پیدایش تغییر و تحولاتی در ایران از حدود سه دهه قبل از انقلاب است که درمجموع، زمینههای رشد آگاهی و بروز آن را فراهمآورد."