چکیده:
چهارتاقی نویافته میل میله گه یکی از آتشکده های دوره ساسانی است که همانند بسیاری از آتشکده های آن زمان با مصالح لاشه سنگ و ملات گچ ساخته شده است. این چهارتاقی که هسته اصلی باقیمانده از بنای بزرگتری است، متشکل از چهار جرز سنگی در ابعاد مختلف می باشد که پیرامون آن را راهرو طوافی احاطه کرده است.در داخل این آتشکده، سکویی جهت قرار گرفتن آتشدان (آدوشت) و تعدادی پایه گچی وسنگی قرار دارد که در نوع خود منحصر به فرد است. بررسی این عناصر، مطالعه معماری مذهبی دوره ساسانی به ویژه آتشکده های ایرانی را وارد دیدگاه جدیدی می کند. مطالعه این آتشکده و آتشکده شیان به دلیل دارا بودن ارزش های معماری و عناصر به کار رفته در داخل آن می تواند به بسیاری از ابهامات و خلا های موجود درباره معماری مذهبی دوره ساسانی به ویژه مراسم نیایش آتش پاسخ دهد.
در متون پهلوی اشارات مکرری به آتش مقدس شده که این امر می تواند نقش مهم عبادتگاه های زرتشتی را در معماری ساسانی نشان دهد. اما متاسفانه آگاهی های ما ازآتشکده های ساسانی به ویژه چهار تاقی ها، بیشتر از نظر سبک معماری بوده و در مورد اهمیت و جایگاه این بناها، مرتبه آتش آنها، تولیت و انتساب روحانیون، نحوه درآمد و هزینه های این عبادتگاه ها کمتر بحث شده است.در این مقاله، نگارنده بر آن است ضمن معرفی چهارتاقی نویافته میل میله گه، نکاتی نیز درباره موارد فوق ارائه نماید.
خلاصه ماشینی:
"علاوه بر این پایههمانند آتشکدۀ شیان(تصویر 13)پایههای دیگری وجود داشته که متأسفانه به علت کنجکاوی اهالی روستاآنها را جابهجا کردهاند به طوریکه بر روی پایۀ مذکور،سه قطعه نسبتا سالم پایۀ گچی با تزئینات شیاری وقطعات شکسته شدۀ دیگری وجود دارد که به نظر میرسد محل قرارگیری این پایهها در قسمت شمالی-جنوبی سکوی T شکل بوده است.
سطوح صاف مقطع داخلی این پایۀ گچی همانند سایر پایهها نشان میدهد کههریک از آنها به صورت دو لپهای ساخته شده و احتمالا در لپۀ دیگر،زائدهای وجود داشته که در داخلاین حفره چفت و بست میشده است.
از آنجایی که هیچ یک از این پایهها در جای خود قرار ندارند لذا در مورد کارکرد واقعی آنها نیز(1)-این تپه با ارتفاعی بیش از 20 متر،بزرگترین تپه دشت شیان محسوب میشود که در داخل روستای شیان و به فاصلۀ 3 کیلومتری آتشکدهشیان واقع شده است.
ارکرد پیشنهادی: همانگونه که امروزه چهارتاقی میلمیلهگه به عنوان یک امامزاده مورد تقدس و احترام اهالی منطقه است،در روزگار ساسانیان نیز دارای چنین جایگاهی بوده؛به بیان دیگر،این آتشکده،همانند بسیاری از آتشکدههایهمعصر خود از جمله شیان از نوع آتشکدههای بیتکلف محلی و از مراکز عبادی و زیارتی روستاهای منطقهبوده که احتمالا تولیت آن و انتساب روحانی و یا روحانیانش و یا ادارهکنندگان آتشکده و همچنین اعطای مقرری برای آنها،بر عهدۀ حاکم منطقه بوده است.
این آتشکده اگرچه شبیه بسیاری از آتشکدههای دورۀ ساسانی از جمله آتشکدههای چنژیه ایلام وآتشکده ترنگ تپه میباشد اما به طرز حیرتآوری شبیه به آتشکدۀ شیان است که برخی از این شباهتهاعبارتند از: -ابعاد و اندازۀ عناصر معماری هردو آتشکده با اندکی اختلاف شبیه یکدیگرند."