چکیده:
شناخت چگونگی بنیان شهر کوفه و روند تحول ساختار جمعیتی آن، از
تأسیس در سال هفده هجری قمری تا ایام حکومت امام علی(ع)، نقش
بنیادی در تبیین و معرفی جناحهای سیاسی در نیمه سده هفتم میلادی/قرن
اول هجری دارد.
این جناحها در حوادث منجر به قتل خلیفه سوم، و موضعگیریهای ایام
حکومت امام علی(ع) نقش اساسی ایفا کردند. به گمان نویسنده، خاستگاه
اجتماعی ـ اعتقادی هسته مرکزی نیروهایی که قیام سال 35 هجری را رهبری
کردند و سپس در طول حکومت امام علی(ع) در موضوع حکمیت و انشعاب
نهروان از مواضع متفاوت رویاروی شدند، در روند مطالعه جامعه کوفه به
دست میآید. بازشناسی اوضاع برآمدن و شکلگیری این جناحها و تبیین
موضعگیریهای آنها موضوع این مقاله است.
خلاصه ماشینی:
"گرچه در این زمان جبانه(13) در مرحلهای عقب ماندهتر از رشد شهر کوفه قرار داشته است ؛ به سبب وجود گورستان یا فضاهای باز که برای چراندن یا آشامیدن حیوانات استفاده میشد اما روشن است تا آن مرحله آنها همچون بیشتر مردم در کوفه ساکن شده بودند.
(60) در هر حال، این نکته در نهایت روشن شده که فعالترین مخالفان، از میان کم نفوذترین رهبران نخستین مهاجران بودند؛ یعنی رهبران گروههای کوچک قبیله، و کسانی که حساسترین افراد به هر نوع تغییر و تحول بودند و به علت اینکه کمترین پیرو را داشتند، مصممترین افراد در حفظ و حراست از نظم بنیان یافته توسط عمر بودند، که از اهمیت نسبی این گروه با ورود روادف کاسته شده بود.
خلیفه جهت حفظ تمامیت نظم موجود و به کارگیری اصول تشکیلاتی که عمر بنیاد نهاده بود، دریافت که کنترل امری ضروری است، اما انجام چنین اقدامی برای بسیاری از نخستین مهاجران کوفه که در وضع عدم فتوحات جدید و تداوم رخنه مهاجران جدید قرار گرفته بودند، نامطبوع بود.
مدرک و شاهد درباره نخعی و دیگر مهاجران جدید توسط ابن اعثم گردآوری شده، از جمله زمانی که او؛ الف) نام تعدادی از رهبران یمنی را که وفاداریشان را به علی(ع) در زمان اقامت وی در مدینه اعلام میدارند، ثبت میکند (ج 1، اوراق 24 الف)، ب) در گزارشهای بعدی تعدادی از چنین اسامی رادر فهرست کشته شدگان پیرو علی(ع) در نبرد نهروان میآورد (ج 1، ورق 155ب) به ویژه نامهای قبایل ارحبی، همدانی، بجلی، کندی و نخعی قابل توجه هستند، و اخبار و سوابقی که علی(ع) به اشتر جهت خوش آمدگویی بر رهبران این قبایل میفرستد."