چکیده:
پیروزی انقلاب اسلامی در واپسین دهههای قرن بیستم میلادی منشأ تحولات شگرفی در جهان گردید. این انقلاب در عین حالی که به دوره بیباوریهای دینی در جهان معاصر مهر پایان زد، بر ملتهای مسلمان نیز تأثیر عمیقی بر جای گذاشت. بیتردید، در این میان شیعیان از آنرو که به لحاظ هویتی و اعتقادی با مردم مسلمان ایران سنخیت و مشترکات بیشتری داشتند، تأثیر بیشتری پذیرفتند. اقلیت شیعه عربستان از جملة آنان به شمار میآید.پیروزی انقلاب اسلامی و در پی آن سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، نقطة عطفی در تحرک شیعیان عربستان برای دستیافتن به فضای حیاتی مناسب و یا محدود کردن قدرت سیاسی حاکم در جهت استیفای حقوق خود بوده است؛ بهگونهای که راهبرد مقابله با این تحرکات در دو بعد سلبی و ایجابی توسط دولت عربستان پیگیری شده است. در بعد سلبی، دولت عربستان سعی کرده شیعیان را درگیر اختلافات عقیدتی با اهلتسنن نموده و با به حاشیه راندن آنها، از توجه ایشان نسبت به ایران باز دارد. در بعد ایجابی نیز به طراحی سناریوهایی برای خنثاسازی توان نهفته شیعیان این کشور اقدام نموده است. مقالة حاضر میکوشد ضمن بررسی حرکت شیعی در عربستان، تأثیر انقلاب اسلامی را بر آن و تحول درونی این حرکت را مورد بررسی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
تحولات منطقهای مثل جنگهای اول و دوم خلیج فارس، اشغال افغانستان و عراق توسط آمریکا و آثار آن، روی کار آمدن دولت شیعی در عراق، پیروزی حزبالله در لبنان و غیره بر موضعگیریهای این جنبش و دولت سعودی نسبت به یکدیگر و جمهوری اسلامی نسبت به هر دوی آنها مهم بوده است.
در این زمینه، پرسش اصلی مقالة حاضر این است که انقلاب اسلامی ایران چه تأثیری بر احیای هویت سیاسی ـ اجتماعی شیعیان در عربستان داشته است؟ البته درباره شیعیان عربستان چند دسته منابع موجود میباشد که هرکدام نواقص و مزایای خاص خود را دارند.
از اینرو، مقاله حاضر که به بررسی تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر هویتبخشی شیعیان عربستان میپردازد، از حیث منابع و موضوع کاملا نوآورانه میباشد؛ به گونهای که بخش قابل توجهی از مباحث حاصل مصاحبههای حضوری با کارشناسان مرتبط با این حوزه میباشد که در نوع خود بدیع به شمار میآید.
از آنرو که با وقوع انقلاب اسلامی ایران، نخستین دولت اسلامی شیعی به مفهوم خاص آن در چند قرن اخیر پا به عرصه وجود گذاشت و توانست در نقطة مقابل تمدن غرب قرار بگیرد و گفتمان معنایی غرب را با چالش جدی مواجه سازد، در درجه اول شیعیان و سپس مسلمانان دنیا نسبت به ایدئولوژی انقلاب اسلامی اظهار تمایل نموده و گفتمان آن را در ادبیات سیاسی و اعتقادی خود وارد نمودند.
البته نباید از نظر دور داشت که از زمان کشف نفت در این ناحیه، دولت سعودی اسکان اهل سنت در منطقه شرقیه را در دستور کار خود قرار داد و این سیاست تاکنون نیز ادامه داشته است (جعفریان، 1388، ص432).