چکیده:
بحث از روایات واردشده درباره اسباب نزول یکی از مهم ترین بحثهای قرآنی ـ حدیثی است که از گذشته تا به امروز مورد توجه اندیشه وران قرآنی بوده است و نقش مهمی در فهم صحیح آیات قرآنی دارد. در همین باره از بحثهای مهمی که در گذشته کمتر مورد دقت و بررسی قرار گرفته، این است که اسباب نزول چه گونه هایی دارد؟ گونه صحیح آن کدام است؟ این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی کوشیده است با تبیین گونه های اسباب نزول در مقام ثبوت و اثبات و ارائه نمونه و تحلیل برای هرکدام، روایات اسباب نزول را بررسی نماید.
خلاصه ماشینی:
"وقتی بامدادان فرا رسید این جریان را برای رسول خدا( گزارش کردیم در نتیجه آیة ( فأینما تولوا فثم وجه الله( (بقره/ 115) نازل شد (طبری، 1415: 1/401؛ سیوطی، 1990: 29؛ واحدی، 1411: 40؛ حجتی، 1369: 186؛ رازی، 1356: 2/132؛ طبرسی، 1377: 1/363؛ سبزواری، 1414: 1/403).
2. اگر سبب نزول آیه، روایت اقامة نماز مسلمانان به جهات گوناگون در شبی تاریک و نگرانی آنها در صبحگاهان باشد باید گفت آیة 115 سورة بقره به تنهایی نازل شده و حال آنکه مضمون و محتوای آیه کاملا منطبق بر سیاق آیات گذشته است که دلالت دارد به تنهایی نازل نگردیده است.
اما با وجود این سخنان در این مورد به نظر میرسد این دو سبب نزول دلالت دارند که این سه آیه به طور مستقل و ناظر به این دو جریان نازل شدهاند و حال آنکه آنچه از سیاق استفاده میشود این است که این سه آیه به طور مستقل نازل نشدهاند بلکه مرتبط با آیات قبل و دو آیة بعد از خود میباشند و با صرف نظر از این نکته مانعی ندارد که به طور مستقل و ناظر به آن دو حادثه یا یکی از آنها نازل شده باشند.
تحلیل و بررسی سبب نزول اول را برخی از منابع شیعی نیز آوردهاند، اما در ارتباط با سبب نزول دوم باید گفت با توجه به اینکه خداوند به پیامبر( فرمود: ( وقل رب ارحمهما کما ربیانی صغیرا( (اسراء/ 24)، پیامبر(به دیدار مزار پدر و مادر خود میرفت (سبحانی، 1364: 112) و بر اساس روایات قطعی او نوری در اصلاب پاکیزه از کفر بود (کلینی، 1401: 1/174؛ مجلسی، 1403: 10/165) پس چگونه این حدیث ساختگی را دربارة او مطرح میسازند."