پیوند ادب و سیاست مقاله

"»15 سعدی در همین مضمون در بوستان می‌گوید: تو کی بشنوی نالهء دادخواه‌ به کیوان برت کله خوابگاه چنان خسب کاید فغانت به گوش‌ اگر دادخواهی برآرد خروش‌16 سعدی در باب اول گلستان در سیرت شاهان،سلاطین جورپیشه را گرگ به شمار آورده و ظلم ایشان را مایهء ویرانی ملک‌ و مملکت دانسته است: نکند جورپیشه سلطانی‌ که نیاید زگرگ چوپانی پادشاهی که طرح ظلم فکند پای دیوار ملک خویش بکند17 یا در بوستان،به همان گونه که ظلم را مایهء ویرانی نظام سیاسی می‌داند،عدالت‌پیشگی شاه را مایهء سعادت و بهره‌وری که خاطر نگهدار و درویش باش‌ نه در بند آسایش خویش باش مکن تا توانی دل خلق ریش‌ وگر می‌کنی،می‌کنی بیخ خویش رعیت نشاید،به بیداد کشت‌ که مر سلطنت را پناهند و پشت الا تا نپیچی سر از عدل ورای‌ که مردم زدستت نپیچند پای از آن بهره‌ورتر در آفاق کیست‌ که در ملک‌رانی به انصاف زیست‌18 در حکایت هشتم،باب اول بوستان،همین معنا به شکل زیبایی آمده است: خبر داری از خسروان عجم‌ که کردند بر زیر دستان ستم نه آن شوکت و پادشاهی بماند نه آن ظلم بر روستایی بماند چو خواهد که ویران شود عالمی‌ کند ملک در پنجهء ظالمی‌19 سعدی بر این اعتقاد است که ستم حتی بر یکی از افراد اجتماع،سبب بیقراری و وارد آمدن آسیب عمومی به اجتماع‌ می‌شود؛چنانکه می‌گوید: چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار20 سعدی البته تنها به بیان پیامدهای ستم شاهان بسنده نکرده،بلکه از نقش مثبت عدالت در پیشبرد جامعه نیز به روشنی سخن‌ گفته است: «به حکم آنکه عدل و احسان و انصاف خداوندان مملکت،موجب امن و استقامت رعیت است و عمارت و زراعت‌ بیش اتفاق افتد،پس نام نیکو و راحت و امن و ارزانی غله و دیگر متاع به اقصای عالم برود و بازرگانان و مسافران رغبت‌ نمایند و قماش و غله و دیگر متاعها بیاورند و ملک و مللکت آبادان شود و خز این معمور و لشکریان و حواشی‌ فراخ دست،نعمت دنیا حاصل و به ثواب عقبی واصل و اگر طریق ظلم رود،برخلاف این»21 4-دیدگاه سعدی دربارهء حق شورش و عصیان در برابر حکام جائر و متغلب سعدی در روزگاری پرآشوب و پراضطراب می‌زیست."