چکیده:
محتوای اشعار اسلامی حسان در مقایسه با اشعار جاهلی وی هم از نظر کیفی و هم از نظر کمی دچار تغییر و دگردیسی شده است. در پاره ای از اشعار اسلامی حسان شاهد مفاهیم و تعابیر کاملا جدیدی هستیم که در دوران جاهلی شاعر سابقه نداشته است، مزید بر اینکه وی در دوران اسلامی از پاره ای اغراض شعری مانند خمریات و قصاید صرفا عاشقانه که در دوران جاهلی به آنها پرداخته بود، روی برتافته ، و به جای اینچنین اغراضی شعر خویش را درخدمت دفاع از دین مبین اسلام و رسول معظم(ص) و یاران وی قرار داده است. اما حسان در اشعار مدحی و مرثیه های خود همان روال سابق جاهلی را در پیش گرفته و مضامین و مفاهیم آنرا دوباره تکرار کرده است. میزان مدیحه ها و مرثیه های حسان در دوران اسلامی به مراتب بیشتر از دوران جاهلی است، به این معنی که شاعر در دوران جاهلی تمایل چندانی به مدح و رثا نداشته و در دوران اسلامی بیشتر به این اغراض پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
در پاره ای از اشعار اسلامی حسان شاهد مفاهیم و تعابیر کاملا جدیدی هستیم که در دوران جاهلی شاعر سابقه نداشته است، مزید بر اینکه وی در دوران اسلامی از پاره ای اغراض شعری مانند خمریات و قصاید صرفا عاشقانه که در دوران جاهلی به آنها پرداخته بود، روی برتافته ، و به جای اینچنین اغراضی شعر خویش را درخدمت دفاع از دین مبین اسلام و رسول معظم(ص) و یاران وی قرار داده است.
در این جستار سعی شده است با تتبع در کل دیوان حسان و مقایسه ای بین مفاهیم و مضامین اشعار جاهلی و اسلامی وی به این مهم جامه ی عمل بپوشانیم تا بدین وسیله بین اغراض شعری هر دو دوره از زندگانی شاعر مقایسه ای تحلیلی صورت پذیرفته باشد.
منظور از چنین تعبیراتی این بوده است که شاعر، شعر مورد نظر خود را در دوران اسلامی و یا جاهلی سروده است، نه اینکه آن قصیده حاوی مضامین و مطالبی جاهلی و یا اسلامی باشد.
شاعر در مدحهای اسلامی خود که آنرا به پیامبر(ص) و اصحاب مکرم وی گسیل می دارد، از تعبیرات و تشبیهاتی استفاده می کند که در دوران جاهلی استفاده کرده و گویا ممدوح او در این دسته از قصاید پادشاه و امیری است.
ما مقدمه ی غزلی(تغزل) اشعار هر دو دوره ی شاعر را تتبع و کنکاش نمودیم و به این نتیجه رسیدیم که شاعر در دوران جاهلی تغزلهای خود را بسیار ماهرانه به اصل موضوع مرتبط ساخته، در حالیکه در دوران اسلامی در این زمینه به شدت افت کرده و همانطور که گفتیم بیت گریز را از طریق عبارات ( دع هذه، دع شعثاء و ....