چکیده:
عصمت و صیانت انبیا و ائمه از خطا و اشتباه، از مهم ترین موضوعات کلامی است که متکلمین اسلامی نظریات مختلفی را درباره آن ابراز نموده اند. این نوشتار، ضمن معرفی چیستی «عصمت» و «اختیار»، به بیان دیدگاه ها پیرامون ماهیت عصمت و مولفه های آن پرداخته، سپس رابطه عصمت و اختیار و نظریات ارائه شده در تحلیل سازگاری عصمت و اختیار، تبیین گردیده، آن گاه مبانی نظری سازگاری عصمت و اختیار و برخی شبهات مربوط به این موضوع، بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"این اشتباه اساسی،سبب شده است که نظریه نخست از چند جهت پذیرفتنی نباشد: اولا تبعیض در اختیار؛یعنی قدرت بر طاعت و جبر در معصیت که نتیجۀ آن انکار اختیار پیامبران و دیگر معصومان خواهد بود؛زیرا بر اساس این دیدگاه،انسانهای معصوم در اعمال و رفتار خود،همواره در یک جاده یک طرفه حرکت میکنند؛یعنی فقط مسیر و گزینه طاعت بر روی آنان گشوده است و راه گناه را بر آنان بستهاند.
43 یعنی محتوای این دسته از آیهها که تعلیم خاص الهی به پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم و دیگر معصومان علیهم السلام است،برای ما فهمیدنی نیست؛چون ما از چنین ذوق و شعوری بیبهرهایم،ولی از بعد نظری و اعتقادی،شناخت مسئلۀ عصمت از جهت نوع،سنخیت و آثار،مانند اصل مسئلۀ نبوت و امامت برای دیگران نیز میسر است.
الف)نفی فضیلت در عصمت شاید یکی از پرسشهای چالش برانگیز در اینباره،وجود این ذهنیت باشد که با توجه به موهبتی بودن ملکۀ عصمت،برکناری و دوری پیامبران و معصومان از گناه،نمیتواند برای آنان فضیلت و برتری به شمار آید؛زیرا طبیعی است که هر فرد دیگری نیز اگر از چنین نیروی غیبی و خدادادی بهرهای داشت،چنین میبود.
اختیار به معنای برگزیدن و انتخاب و توانایی بر انجام یک امر است و و«علم»و«اراده» منشأ صدور فعل اختیاری انسان است،نیروی عصمت با اختیار انسان منافات نخواهد داشت؛ به دلیل اینکه توانایی و قدرت انتخاب در شخص معصوم نیز وجود دارد و برگزیدگان الهی با وجود قدرت بر انجام گناه،از روی اختیار و آگاهی از آن دوری گزیده و بصیرت و احاطۀ علمی آنان سبب میشو تا هرگز دچار خطای علمی و لغزش عملی نگردند؛زیرا با وجود ملک عصمت،انگیزهها و عوامل غفلت و خطا و گناه در آنان کارساز نخواهند بود."