Abstract:
در این مقاله به نقش زنان در آغاز شکلگیری تعزیه در محافل خصوصی و زنانه پرداخته شده است. فرضیهی تحقیق این است که تجربههای زنان در اجرای تعزیهها زمینهساز ورود زنان به عرصه نمایش شده است. این مجالس زنانه، اگرچه متوقف ماند، لیکن نخستین حضور زنان در نمایش و تئاتر به شمار میرود؛ زیرا پیشازاین، چنین حضوری در هیچیک از نمایشهای ما گزارش نشده است. براساس این فرضیه پرسش اصلی تحقیق اینست که: نمایش های زنانه و به ویژه تعزیه های زنانه چگونه بستر را برای ورود زنان به عرصه فعالیت تئاتری فراهم کردند؟ در این پژوهش، نخست به بررسی جایگاه زنان در مجالس تعزیه پرداختهشده و آنگاه تاریخچه و روند پیدایش و تکامل تعزیهخوانی زنان و برخی نکات فنی دیگر اشاره و بررسیشده است. روش پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانهای و گردآوری و تحلیل دادههای تاریخی و نوع نگارش مقاله، توصیفی ـ تحلیلی است. بر این اساس، پژوهش حاضر اثبات میکند که تعزیۀ زنانه، نخستین تجربۀ نمایش و کارگردانی زنان ایرانی بوده است. در پایان مقاله هم چند مجلس زنانه معرفیشده است. این تجربه، علیرغم ارزش فراوان، توسعه نیافت و پس از حضوری نسبتا شکوهمند در محافل مربوط به زنان اعیان در دورۀ قاجار، در برخی شهرهای کشور نیز تا دورۀ پهلوی ادامۀ حیات داد و سپس رو به افول نهاد.
Women’s Ta’ziee is a genre of ritual performance that has been prevalent since the Qajar era in Iran. In this study, first, the status of women in these shows has been investigated and then its history, evolution and trends have been studied. The article is written in a “descriptive-analytic” way, and its research methodology is based on a thorough study of historical sources along with data collection and analysis. This study shows that women’s Ta’ziee was one of the first experiences of Iranian women in theater in the role of director. The experience however did not last despite its great value; After a berif popularity in the circles of aristocratic women in the Qajar period, it only continued in Pahlavi era in some towns and then faded and diminished.
Machine summary:
با آنکه این مجالس زنانه متوقف ماند، اما نخستین حضور زنان در نمایش و تئاتر به شمار میرود زیرا پیشازاین، چنین حضوری در هیچیک از نمایشهای ما گزارش نشدهاست.
براساس این فرضیه پرسش اصلی تحقیق این است که: نمایشهای زنانه و بویژه تعزیههای زنانه چگونه بستر را برای ورود زنان به عرصه فعالیت تئاتری فراهم کردند؟ در این پژوهش، نخست به بررسی جایگاه زنان در مجالس تعزیه پرداختهشده و آنگاه تاریخچه و روند پیدایش و تکامل تعزیهخوانی زنان و برخی نکات فنی دیگر بررسیشدهاست.
هدف اصلی این مقاله آن است تا بر پایهی اسناد و نیز مآخذ دیگر به چگونگی حضور زنان در مجالس تعزیه تا پیدایش تعزیههای زنانه بپردازد.
عنایتالله شهیدی در بخشی از اثر خود با عنوان «پژوهشی در تعزیه و تعزیهخوانی از آغاز تا پایان دورهی قاجار در تهران»، به زنخوانی در مجالس تعزیه و ویژگیهای جسمی و هنری مردانی که باید به ایفای نقش زنان بپردازند، پرداخته است (شهیدی، ١٣٨٠: ٣٢٩) او در مورد لباس زنخوانان مینویسد: «زنخوانان پیراهن بلند و گشاد و سیاهی که تا پشت پا میرسید و آستین بلندی داشت میپوشیدند و پارچه یا روسری سیاه بزرگی را روی سر میافکندند.
او در ادامه به روند شکلگیری تعزیهی زنانه میپردازد و مینویسد: «تعزیهخوانی در خانهها سبب شد که برخی از زنان اعیان و اشراف نیز در خانههای خود تعزیهخوانیهایی برپا کنند که تعزیهخوانان آنها از زنان باشند.
نتیجهگیری حضور زنان به عنوان بخشی از شخصیتهای تاریخی در نمایش تعزیه، موجب گردید که به تدریج این قشر از اجتماع هم به اجرای مجالس تعزیه در محافل خصوصی و زنانه روی آورند.