خلاصة:
کنش گفتار، از موضوعات تحلیلگفتمان است که با کاربست آن، میتوان مفاهیم نهفته در ژرفساختها و عبارتها را آشکار ساخت. این نظریه را ابتدا «آستین» مطرح کرد و سپس با نوآوریهای شاگردش «جان سرل» گسترش یافت. پژوهش حاضر، بر اساس مطالعات کیفی و با روش توصیفی ـ تحلیلی، بر آن است تا گزارههای پرسشی در خطبه فدکیه حضرت زهرا " را بررسی نماید. دستاورد پژوهش، بیانگر آن است که از مجموع 31 گزاره پرسشی، تعداد 22 کنش عاطفی و 9 کنش ترغیبی است، در حالی که کنشهای اعلامی، تعهدی و اظهاری در این گزارهها مصداقی ندارند. کاربرد متعدد کنشهای عاطفی، نشان از درک عمیق گوینده نسبت به بافت موقعیتی خطبه و شخصیت مخاطبان دارد. آن حضرت با بهکارگیری استفهام غیرمستقیم، از زیباترین شکل بلاغی برای انتقال مفهوم مورد نظر بهره جستهاند و با گنجاندن استفهامهای مجازی در لابهلای سخنان خود، مخاطب را به اندیشه واداشتهاند.
ملخص الجهاز:
«أَفَعَلي عَمْدٍ تَرَکْتُمْ کِتابَ اللَّهِ وَ نَبَذْتُمُوهُ وَراءَ ظُهُورِکُمْ؟» (طبرسي، 1966، ج1، ص138)؛ «آيا از روي عمد کتاب خدا را رها کرده و پشت سر خود افکنديد؟» (انصاري ـ رجايي، 1376، ص48) اين گزاره با کنش عاطفي و با معناي استفهام انکاري همراه با سرزنش، بار ديگر به مخالفت با پندار مخاطبان ميپردازد و در کارکرد کلي خود، دنبال ايجاد کنش ترغيبي در حريف است؛ زيرا با تکيه بر باطل بودن باور آنان، تلاش دارد تا آنان را به سوي التزام عملي به احکام و حدود الهي قرآن کريم ترغيب نمايد.
آن حضرت پيش از اين، با گزارههاي خبري، بر نادرستي اقدامات کارگزاران حکومتي اصرار نموده، در ادامه احتجاج با مخاطبان، بار ديگر با استفاده از گزاره پرسشي، بر نادرستي باور آنان تأکيد مينمايند: «فَزَعَمْتُمْ أَنْ لا حَظَّ لي وَلا إِرْثَ لي مِنْ أَبي وَ لارَحِمَ بَيْنَنا؟!» (طبرسي، 1966، ج1، ص138)؛ «گمان نموديد بهرهاي از ارث براي من نيست و از پدرم ارثي به من نميرسد و بين من و پدرم نسبتي نيست؟!» اين گزاره پرسشي با کنش عاطفي و با معناي استفهام تقريري همراه با توبيخ، بر قطعيبودن نسبت خود با پيامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و ارث بردن از آن جناب تصريح مينمايد.
سپس در آخرين گزاره پرسشي از اين قسمت ميفرمايد: «أَمْ أَنْتُمْ أَعْلَمُ بِخُصُوصِ الْقُرآنِ وَ عُمُومِهِ مِنْ أَبي وَ ابْنِ عَمّي؟!»، (طبرسي، 1966، ج1، ص139) «يا اينکه شما به عام و خاص قرآن از پدرم و پسرعمويم (علي (علیه السلام)) آگاهتريد؟» (انصاري ـ رجايي، 1376، ص48) دخت نبي اکرم9 در اين گزاره پرسشي با کنش عاطفي و با معناي استفهام انکاري همراه با توبيخ، به معارضه با غصبکنندگان فدک ميپردازد و ضمن پاسخگويي به اشکال ديگري که ممکن است در اذهان مخاطبان باشد، آنان را به دليل پيروي از عقايد باطل سرزنش مينمايد.