خلاصة:
گستردگی زمانی ومکانی ودامنه موضوعات تعلیم و تربیت وتنوع ساختاروگونه های متفاوت نهاد اموزشی
درسیستم آموزش و پرورش» نماد دوره چهارصد ساله حکومت حفصیان است. استراتژی توسعه وسیاست
علمی این دولت که دولت آموزش است برمحورمکتب تعلیم و تربیت حفصیان است» این مکتب دارای
فهرست کاملی ازهمه موضوعات اموزش و پرورش اسلامی ازعهد پیامبر تا قرن نهم هجری که تمدن
اسلامی به پایان خود نزدیک می شدء است. درکتاب تعلیم و تربیت عهد حفصیان و نقش بنی حفص
درگسترش آموزش ونهادهای آن درافریقیه وکتاب فرهنگک وتمدن اسلامی درعهد حفصیان در افریقیه
(/۱۳۸۲/۱۳۹۵) ومقاله نقش دولت پنی حفص درگسترش آموزش و نهادهای آموزشی در افریقیه و کتاب
ساختار و گونه شناسی انواع نهادهای آموزشی در عهد حفصیان در افریقیه (۱۳۹۵) و در کتاب مفهوم علم
در تمدن اسلامی وکتاب دولت حفصیان و مدخل ان حاجب در جلد نخست دانشنامه زبان و ادب فارسی
(۱۳۸۴)» نمایه آموزش اسلامی آمده است. یکی از وجوه اهمیت تعلیم و تربیت درعهد حفصیان وجوداین
خلدون و دیدگاه های او در آموزش است که نقش کالبدی در تاریخ آموزش اسلامی دارد. او یکی
ازمتولیان و فارغ التحصیلان ونمادنظام اموزش این عهد است که ازعلم وصنعت تعلیم وتربیت وازسند تعلیم
درجهان یاد کرده است که درنوع خود این اصطلاح ابن خلدون بی نظیراست. اوبه وجود سند تعلیم افریقیه
اشاره کرده است و اصالت مکتب تعلیم وتربیت افریقیه رانشان داده است. نظریات او دریرنامه ریزی
آموزشی و متون درسی مانند نظریه ماریتن است ونقادی او ا زآموزش وبیان شکل مفید آن در عصر حاضر
نیز مفید است و با نظریههای تعلیم و تربیت معاصر قابل بررسی تطبیقی ورقابت است زیرا نوعی دموکراسی
درتعلیم را در عصرخود ایجاد کرد. کتاب تعلیم و تربیت عهد حفصیان مکتب تعلیم و تربیت حفصیان رابا
استناد به حدود دویست منبع که درانتهای کتاب است» به تفصیل تصویرنموده است. این کتاب جامعه
شناسی تاریخی پدیده تمدنی قرون وسطی» اموزش اسلامی وانتقال علوم است که به دست دولت حفصیان میراث دارسنن اموزش شرق وغرب جهان اسلام» در قالب مکتب تعلیم وتربیت افریقیه صورت گرفت و
نقش و کار کرد اجتماعی مهاجرت دانشمندان از آندلس به شهرهای افریقیه بویژه تونس را نشان داده است.
دیدگاههای ابن خلدونء حاجب دولت حفصیان مبین مکتب تعلیم وتربیت حفصیان در افریقیه است. ایده
توجه مستقل به مکتب تعلیم وتربیت حفصیان درکتاب فرهنگک و تمدن اسلامی درعهد حفصیان در افریقیه
به عنوان یکی از ارکان درخشان تمدن اسلامی به شکل مبسوط آمده است که نشانه پوبایی تمدن اسلامی
است» با وجود این پیشینه پژوهش برخی برخلاف اصول و اخلاقی تاریخنگاری با عناوین یاد شده مطالب
کتاب راانتحال ورساله ومقاله منتشر کرده اند. پژوهش به این نتیجه کاربردی و عملی و استراتژیک می
رسد که با احیای سند تعلیم میتوان ازهرگونه اتتحال که عامل مرک و ناامیدی از پژوهش است.
جلوگیری نمود. و این مهمترین ویژگی مکتب تعلیم وتربیت حفصیان است که بررسی آنها علاوه بر
اطلاعات تاریخی» مفید فواید استراتژیک کاربردی در صیانت جامعه علمی از دزدی وکش رفتن ادبی
است.
ملخص الجهاز:
اين کتاب جامعه شناسي تاريخي پديده تمدني قرون وسطي، اموزش اسلامي وانتقال علوم است که به دست دولت حفصيان ميراث دارسنن اموزش شرق وغرب جهان اسلام ، در قالب مکتب تعليم وتربيت افريقيه صورت گرفت و نقش و کارکرد اجتماعي مهاجرت دانشمندان از آندلس به شهرهاي افريقيه بويژه تونس را نشان داده است .
ايده توجه مستقل به مکتب تعليم وتربيت حفصيان درکتاب فرهنگ و تمدن اسلامي درعهد حفصيان در افريقيه به عنوان يکي از ارکان درخشان تمدن اسلامي به شکل مبسوط آمده است که نشانه پويايي تمدن اسلامي است ، با وجود اين پيشينه پژوهش برخي برخلاف اصول و اخلاق تاريخنگاري با عناوين ياد شده مطالب کتاب راانتحال ورساله ومقاله منتشر کرده اند.
پژوهش حاضر که بخشي از رساله دکتري مولف و قسمتي از کتاب تاريخ تعليم و تربيت اسلامي از نويسنده است ، فعاليت هاي تعليم و تربيت و نهادهاي آموزشي عصر حفصيان را بررسي کرد ه است و نقش آن ها در تاسيس و توسعه نظام آموزش اسلامي در غرب جهان اسلام را نشان داده است .
٣-٤- نهاد آموزشي مسجد و جامع ، مساجد و جوامع آموزشي عصر حفصيان پس از مکتب خانه که پايه آموزش در قرون وسطي در نظام تعليم و تربيت اسلامي است ، مهمترين گونه موسسه اموزشي که نهاد اصلي اموزش در تمدن اسلامي است .
و با چند نام مختلف از جمله ، کتاب ، الشريعه ، مسيده -دارالقران از ان ياد شده است ، و اين موسسه ابتدائي مورد نزاع ابن خلدون و نقد او از جهت متن درسي قرار گرفته است و اهميت تعليم و تربيت کودک در آموزش اسلامي را نشان ميدهد.