Abstract:
با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، آسیای مرکزی به عنوان بخشی از گستره حوزه تمدن ایران، جایگاه ویژهای از سیاست خارجی را به خود اختصاص داد. ایران نیز با وجود اشتراکات، پیوندها، فرصتها و مجموعه محدودیتها و موانع داخلی و خارجی، سیاست ارتباط با این حوزه را به صورت دوجانبه یا چندجانبه آغاز کرد، اما توفیق ایران برای تأثیرگذاری در منطقه، منوط به گسترش همگرایی و کاهش واگرایی و قدرتسازی از طریق ائتلاف و همبستگی با واحدهای این منطقه بوده و برای تبدیل شدن به هژمونی منطقه باید همواره به حوزههای ایرانی، فرهنگی و اقتصادی توجه ویژه داشته باشد. وجود اشتراکات و پیوندهای تاریخی، فرهنگی، سیاسی، امنیتی، اقتصادی و نقش ژئوپلیتیک و نیاز به دستیابی به حقوق اولیه و ذینفع شدن در منافع مشترک و گسترش مناسبات، تحقیق در این رابطه را ضروری میکرد. پرسش اصلی پژوهش بدین صورت قابلطرح است: «الزام حضور جمهوری اسلامی ایران و اثرات آن بر امنیت منطقه آسیای مرکزی چگونه قابلتبیین است؟» و با عنایت به این فرضیه که به نظر میرسد با توجه به مسائل و روابط موجود کشورهای آسیای مرکزی، جمهوری اسلامی ایران با حضور و سیاستهای خود بر روندهای سیاسی منطقه تأثیرگذار است. نگارنده برای آزمون این فرضیه به توجه و توسل کشورهای منطقه برای تأمین نیازمندیهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به کشورهای رقیب جمهوری اسلامی ایران پرداخته، این موضوع را مورد بررسی قرار میدهد که حضور ایران تا چه اندازه به برقراری صلح و امنیت در منطقه کمک کرده است. این نوشتار با مطالعات کتابخانهای و استفاده از روش اسنادی، همراه با مشاهدات شخصی و راهنمایی از شخصیتهای اجتماعی منطقه تدوین شده و سعی شده است با بررسی جغرافیایی سیاسی و ترتیبات امنیتی، جاذبهها و امتیازات، استراتژیها و رویکردهای سیاست خارجی طرفین، به تبیین کیفیت روابط و راهکارهای بهبود آن پرداخته شود و دورنمایی از آثار سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر روندهای سیاسی منطقه مطالعه و بررسی شود.
With the collapse of the Soviet Union، the Central Asian gave a special status for Iran’s foreign policy .Historical ties، shared cultural، political، and economic beneficiaries in the common interests and expansion of the relationships has caused this research to be necessary in this regard. The key question in this regard: "The obligation of the Islamic Republic of Iran and how its effects are explained on security of the Central Asian? And the assumption seems that to be the problems of Central Asia، the Islamic Republic and its presence of their policies is effective on the region's political processes. In this regard، the appeal to the competing countries of the region to meet their needs and the importance of Iran in the region has been investigated. This paper tries to study the effects of library and documentation procedure to evaluate the prospect of Iran's foreign policy the political processes of Central Asia.
Machine summary:
"در یک ارزیابی کلان به نظر می رسد سه عامل باعث ایجاد فاصله بین انتظارات اولیه و وضع موجود شده است : اول، نقش و تأثیرگذاری قدرتهای رقیب بیرونی ؛ دوم ، فقدان ساختارها و زیربناهای تسهیل کننده روابط با کشورهای تازه استقلالیافته ؛ و سوم، موانع داخلی در ایران؛ مجموعه موانع داخلی و خارجی گسترش مناسبات که سبب شده است علی رغم ظرفیت های زیاد با عنایت به عوامل تأثیرگذاری همچون منابع حکومتی ، اجتماعی ، سازمانی و شخصیتی که هر یک بر جهت گیری سیاست خارجی تأثیر دارند (ازغندی، ١٣٧٩: ٥١) گسترش همکاریهای ایران با منطقه را تحت شعاع قرار داده و باعث شود تا نه ایران از جایگاه واقعی خود در منطقه برخوردار شود و نه هنوز آسیای مرکزی جایگاه شایسته خودش را در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران احراز کند، اما با توجه به سوابق دیرین روابط تجاری و وجوه اشتراکات تمدنی و فرهنگی ایران با منطقه ، در مجموع کشورهای آسیای مرکزی، قلمرویی هستند که ایران می تواند در عرصه های مختلف ، روابط خود را در منطقه توسعه داده و شرایط مناسبی را برای خود،در شرایط کنونی و آینده سامان دهد بنابراین آگاهی از سطح و چگونگی روابط سیاسی ، فرهنگی ، تجاری و اقتصادی با این منطقه حائز اهمیت خواهد بود."