Abstract:
عقل نظری یکی از کابردهای عقل در استنباط مسائل کلامی است . در این کارکرد، عقل از روش ها و قواعد خاصی همچون : کشف استلزامات ، برهان الغائب علی الشاهد، قواعد بدیهی (استحاله دور و تسلسل ، استحاله ترجیح بلامرجح ، برهان خلف ) و براهین فلسفی ـ کلامی (برهان تمانع ، برهان حدوث ، برهان محدودیت ، برهان امکان ، برهان نظم ، انتفای مدلول به انتفای دلیل ، استحاله انقلاب در ذات ، برهان ذو حدین ) بهره می گیرد.
Machine summary:
حجیت عقل نظری کارکرد عقل نظری در میان فرق و مکاتب کلامی ، امری مسلم و پذیرفته شده است و هر یک از آن ها در استنباط اعتقادات از آن بهره می برند؛ با این تفاوت که در تبیین منشأ و ملاک وجوب استدلال و به کارگیری عقل نظری در علم کلام اختلاف اساسی وجود دارد.
به همین جهت است که در علم کلام از صفت حدوث و تلازم در رابطه علت و معلول ، صفت قدرت الهی را اثبات می کنند؛ بدین صورت که مقتضای قدرت خداوند این است که بر ترک یا فعل معلول قدرت دارد و هر کدام را بخواهد، می تواند تحقق بخشد؛ پس حدوث عالم و ممکن نبودن حدوث در ذات الهی ، کاشف از وجود صفت قدرت است .
همگی اتفاق نظر دارند که خداوند می تواند الفاظی را خلق کند و از طریق آن با نبی خود ارتباط برقرار کند، ولی اختلاف در این است که : آیا علاوه بر این ایجاد صوت ، صفت ذاتی کلام که غیر از علم باشد، در خداوند وجود دارد یا خیر؟ امامیه و معتزله معتقدند، غیر از کلام لفظی در ذات خداوند کلام نفسی معنا ندارد.
ب) نفی ولد از خداوند یکی از مباحث مهم کلام اسلامی ، نفی فرزند از خداوند است ؛ امری که حتی به صراحت در متون وحیانی مثل قرآن نیز بدان تصریح شده است ؛ در مقابل ، برخی از فرقه های کلامی غیراسلامی بر وجود فرزند برای خداوند پافشاری می کنند.