چکیده:
احکام فقهی اسلام که عهده دار بیان وظیفه مکلف در زندگی فردی و اجتماعی اسـت ، در دهه های اخیر، به ویژه پس از پایان جنگ هشت ساله توسط عده ای که بر آموزه های عصر روشنگری تکیه نموده و عقل ابزاری و خودبنیاد را چـراغ راه خـود قـرار داده انـد، مورد مناقشه قرار گرفته و مدیریت فقهی اسلام را مختص جامعه ابتدایی عصر نبوی دانسته و توانمندی آن در جامعه امروزی را انکار میکنند. به ایـن گمـان کـه اجتمـاع و روابـط پیچیده امروزی نیاز به نسخه ای دارد که از احکام دینی ساخته نیست ؛ از این رو، خواستار کنار گذاشتن احکام دین در عرصه جامعه و زندگی جمعی شـده و تنهـا راه حـل مسـائل اجتماعی عصر جدید را در به کارگیری آموزه های عقل ابزاری جست وجو میکنند. نوشتار پیش رو، سعی دارد کارکردهای اجتماعی برخی از احکـام فقهـی اسـلام را در اندیشه علامه طباطبایی بازشناسی کرده تا نشان دهد که احکام بی بدیل اسـلام ، نـه تنهـا اختصاص به جوامع ابتدایی و صدر اسلام نداشته که در هر عصری از زندگی جمعی بشر، این احکام میتوانند پاسخ گوی نیاز فردی و اجتماعی بوده و اگر جامعه ، مـدیریت فقـه را پیشه راه خود کند، نه تنها معضلات اجتماعی بلکه توان حل همه مسائل بشری را خواهـد داشت . و در این راستا پس از مرور کوتاه بر مبانی نظری علامه ، کارکرد برخی از احکـام فقهی اسلام نظیر نماز، حج ، خمس ، زکات و... مورد توجه قرار خواهد گرفت .
خلاصه ماشینی:
نوشتار پیش رو، سعی دارد کارکردهای اجتماعی برخی از احکـام فقهـی اسـلام را در اندیشه علامه طباطبایی بازشناسی کرده تا نشان دهد که احکام بی بدیل اسـلام ، نـه تنهـا اختصاص به جوامع ابتدایی و صدر اسلام نداشته که در هر عصری از زندگی جمعی بشر، این احکام میتوانند پاسخ گوی نیاز فردی و اجتماعی بوده و اگر جامعه ، مـدیریت فقـه را پیشه راه خود کند، نه تنها معضلات اجتماعی بلکه توان حل همه مسائل بشری را خواهـد داشت .
آیا واقعا قوانین دینی در جوامع امروزی، دیگر توان حل مسائل اجتمـاعی را ندارنـد؟ و باید زمان اثربخشی احکام فقهی را تمام شده دانست و قلمرو اثرگـذاریاش را بـه جوامـع ابتدایی محدود نمود؟ در پاسخ به پرسش مذکور، دانشمندان زیادی سخن گفتند و از جامعـه شناسـان شـاید بتوان دورکیم را به منزله نخستین فردی دانسـت کـه بـا ایـده کـارکردگراییاش ، تنهـا از کارکرد انسجام بخشی دین در جامعه دفاع نموده است ، اما این دانشمندان با توجه به عـدم حجۀ الاسلام و المسلمین مریجی، استادیار دانشگاه باقرالعلوم شناخت عمیق از دین و آموزه های دینی، خطاهای فراوانی در مسیر تحقیق داشته انـد کـه نشان دادن آن ، خود دفتری مستقل میطلبد.
در این راستا به سراغ اندیشمند بزرگ ، علامه طباطبایی رفته تا بـا بازخوانی اندیشه این عالم اسلامی، نشان دهد که نه تنها عصر دین و قوانین دینی پایـان نیافته که اساسا بدون توجه به قوانین دینی، معضلات اجتماعی و حتی فردی بشـر مـدرن / حل نخواهد شد و تنها در پرتو آموزه های وحیانی است که بشر گم شده در چنبره صنعت و زندگی صنعتی و شهرنشینی میتواند نسیم خوش آرامش را استشـمام کنـد و راه سـعادت خود را هموار دیده و ساحل نجات را پیش گیرد.