چکیده:
در آﺛﺎر ﺑﺮﺧﻲ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻈﻴﺮ ﻏﺰاﻟﻲ، ﻓﺨﺮ رازی و ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﻴﺮ ﻃﻮﺳـﻲ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ و آﻣﻮزهﻫﺎﻳﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ آداب رﻓﺘﺎر و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﻪﭼﺸﻢﻣﻲﺧـﻮرد. اﻳـﻦ آﻣﻮزهﻫﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎ در ﺣﻜﻤﺖ ﻋﻤﻠﻲ و ﺑﺨﺶ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﻨﺰل و ﻳﺎ در ﺿﻤﻦ ﻛﺘﺐ اﺧﻼق و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد و در آن، زن در ﭼﻨﺪ ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻴﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎدر، ﻫﻤﺴﺮ و ﻓﺮزﻧﺪ )دﺧﺘﺮ( ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﻳﺎ ذات و ﺳﺮﺷﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ وی ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈـﻪ و ﻣﺪاﻗـﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد. در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه زن را در اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻏﺰاﻟﻲ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﻴﻢ. او در ﺳـﻪ اﺛـﺮ ﺑﺰرﮔﺶ در ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﻳﻌﻨﻲ اﺣﻴﺎءﻋﻠﻮماﻟﺪﻳﻦ، ﻛﻴﻤﻴﺎی ﺳﻌﺎدت و ﻧﺼﻴﺤﺔاﻟﻤﻠﻮک ﺑـﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻠﻖوﺧﻮ و روانﺷﻨﺎﺳﻲ زﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ و درﺑﺎرة ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﺣـﺪود و ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﻳﻒ آﻧﺎن اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ. ﺿﻤﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻧﻘﺪ آرای وی در اﻳـﻦ ﺳﻪ اﺛﺮ، ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ روﺷﻦ ﻛﺮدن ﻓﻀﺎی اﺧﻼﻗﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺑﺤﺚ زﻧﺎن در اﻳﻦ آﺛﺎر، ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﺪﻋﺎی اﻳﻦ ﻛﺘﺐ، ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻌﻠﻴﻢ اﺧﻼق را ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ.
خلاصه ماشینی:
"ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺎﺑﻮﺳـﻨﺎﻣﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﭘﺴﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺸﺎدهدﺳﺖ و روﺷﻦﺑﻴﻦ اﺳﺖ و ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻧﻤـﻲﺗـﻮان از آﺳﻴﺐﻫﺎ و ﻛﺸﺎﻛﺶﻫﺎی زﻣﺎﻧﻪ در اﻣﺎن ﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮزﻧﺪ )ﻣﻨﻈﻮرش ﻓﺮزﻧﺪ ذﻛـﻮر اﺳـﺖ( را ﺑـﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺮ ﺣﻮادث روزﮔﺎر ﺑﺮﺗﺮﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ ـ ﻧﻈﻴﺮ ﺷﻨﺎ و اﺳﺐ ﺳﻮاری ﻳﺎ ﻫﺮ ﻧﻮع ﻫﻨﺮ و ﻋﻠـﻢ و ادب ﻣﺘﺪاول روز ـ ﻣﺠﻬﺰ ﻛﺮد و اﻳﻦ ﻣﻴﺮاث واﻗﻌﻲ و اﺻﻴﻞ ﭘﺪر ﺑﺮای ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ، ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﺔ زﻧﺎن، ﺳﺎل ﺳﻮم، ﺷﻤﺎرة اول، ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 1931 ﻓﺮوغاﻟﺴﺎدات رﺣﻴﻢﭘﻮر 57 اﻣﺎ در ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ: »دﺧﺘﺮ را ﻓﻘﻂ ﺗﺎ آن ﺣﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻢ ﺳﭙﺮد ﻛﻪ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﻓﺮاﻳﺾ ﺑﻴﺎﻣﻮزد وﻟﻴﻜﻦ ]ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟـﻪ[ دﺑﻴـﺮی ﻣﻴـﺎﻣﻮز ﻛـﻪ آﻓـﺖ ﺑـﺰرگ ﺑﺎﺷـﺪ« )ﻋﻨﺼﺮاﻟﻤﻌﺎﻟﻲ، 3431: 67(.
ﻣﺜـﺎل ﻗﺮآﻧـﻲ ﻣﻠﻜﺔ ﺳﺒﺎ ﻳﻜﻲ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮاردی اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻠﻲ ﺑـﻮدن ﻗﺎﻋـﺪة ﻧﺎﺷﺎﻳﺴـﺘﮕﻲ و ﺑـﻲﺻـﻼﺣﻴﺘﻲ ﺟﻨﺲ زن را ﺑﺮای رﻳﺎﺳﺖ ﻣﻨﺘﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻠﻜﺔ ﺳﺒﺎ اﺗﻔﺎﻗﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺎﻛﻢ ذﻛـﺮ ﺷﺪه در ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺧﻮد را اﺳﺘﺠﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﺮدﻣﻨـﺪی ﺗﻤـﺎم، ﻗﻮﻣﺶ را ﻛﻪ در ﺣﻜﻮﻣﺖ وی ﻫﻢ در رﻓﺎه و ﻧﻌﻤﺖ ﻣـﺎدی ﻣـﻲزﻳﺴـﺘﻨﺪ، ﺑـﻪ ﺧﻴـﺮ و ﺻـﻼح ﻣﻌﻨﻮی و ﭘﺬﻳﺮش دﻋﻮت ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻴﻤﺎن )ع( ﻧﻴﺰ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻳﻦ در ﺣـﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻏﻴﺮ اﻟﻬﻲ ﻣﺮد ذﻛﺮ ﺷﺪه در ﻗﺮآن ﻧﻈﻴﺮ ﻓﺮﻋـﻮن، ﻧﻤـﺮود، ﺑﺰرﮔـﺎن ﻗـﻮم ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﺔ زﻧﺎن، ﺳﺎل ﺳﻮم، ﺷﻤﺎرة اول، ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 1931 69 ﻧﻘﺪی ﺑﺮ ﺟﺎﻳﮕﺎه زن در اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻏﺰاﻟﻲ ﻟﻮط، ﺳـﺮان ﺣﻜﻮﻣـﺖ و اﻣـﺮای ﻟﺸـﻜﺮ دورة ﺣﻀـﺮت داود و ﻳـﺎ ﺣﺎﻛﻤـﺎن ﻣﻌﺎﺻـﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص(، در ﻣﻘﺎﺑـﻞ آﻧﻬـﺎ اﻳﺴـﺘﺎدﻧﺪ و ﺟـﺰ ﺧﺮاﺑـﻲ و وﻳﺮاﻧـﻲ ﻣـﺎدی و ﻣﻌﻨـﻮی ﭼﻴـﺰی ﺑﻪﺑﺎرﻧﻴﺎوردﻧﺪ."