چکیده:
پیش از ورود آریایی ها به نجد ایران، پرستش ایزدبانوی بزرگ نزد بومیان این سرزمین که دارای فرهنگ مادرسالار بودند، امر رایجی بود. آریایی ها پس از سکونت در ایران تحت تاثیر این فرهنگ، ایزدبانوانی را در آیین خود پذیرفتند. با آمدن دین زردشت، این ایزدبانوان از آیین جدید به بیرون رانده شدند، اما به سبب اهمیت شان دوباره پس از زردشت به آئین مزدیسنا بازگشتند. آناهیتا و سپندارمذ از جمله نامدارترین و مهم ترین این ایزدبانوان هستند. در مقاله حاضر ضمن پرداختن به پیشینه مادرسالاری و چگونگی پیدایش ایزدبانوان در اساطیر ایرانی، خویشکاری های این دو ایزدبانوی نامدار در فرهنگ ایران باستان بررسی شده است
خلاصه ماشینی:
"بررسی خویشکاری های آناهیتا و سپندارمذ در اسطوره و پیوند آن با پیشینه مادرسالاری دکتر رضا ستاری - سوگل خسروی استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازنداران ـ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران چکیده پیش از ورود آریایی ها به نجد ایران ، پرستش ایزدبانوی بزرگ نزد بومیان این سرزمین که دارای فرهنگ مادرسالار بودند، امر رایجی بود.
(همان : ٦) این آیین نه تنها «در روزگار باستان ، از کناره های مدیترانه گرفته تا بین النهرین و دره سند در میان مردمان آریایی و سامی و انیرانی گسترده بود» (سرکاراتی ١٣٧٨: ٣٣)، بلکه بر اساس دیدگاه برخی پژوهشگران ، در اروپای باستان نیز پنج هزار سال پیش از تهاجم مذهب مردانه ، تمدنی مادرکانون با فرهنگی آمیخته به عناصر زمینی و دریایی وجود داشت که در آن خدابانوی کبیر پرستش می شد، اما به تدریج با یورش قبایل چادرنشین هندواروپایی ، که عموما پدرکانون ، جنگ طلب و آسمان گرا بودند، از مقام خدابانوی کبیر که نماد نیروی مادینه زندگی بود، کاسته شد.
» (بیرونی ١٣٦٣: ٣٣٦) آنچه این انگاره را تقویت می کند، یکی از آیین های جشن تیرگان ، یعنی آبریزان یا آب پاشان است که به گفته بیرونی به مناسبت همین داستان مرسوم شده است (٨)(بیرونی ١٣٦٣: ٣٣٦)؛ همچنین در آبان یشت آمده است که آناهیتا با چهار اسب بزرگ سپید یک رنگ یک نژاد که اهورامزدا از باد، باران ، ابر و تگرگ برای او پدید آورده است ، بر دشمنان چیره می شود."