چکیده:
آشنایی با فضای صدور حدیث، سبب فهم دقیقتر و کاملتر مراد معصوم7 میگردد. روایات فقهی شیعه، در فضایی صادر شدهاند که فرهنگ و باور اکثریت اهل سنت بر آن حاکم بوده است. آشنایی با قراین تأثیرگذار در فهم ظرافتهای موجود در روایات فقهی شیعه، نیاز به آگاهی از روایات نبوی معتبر نزد اهل سنت، اقوال و آرای صحابه، تابعیان و عالمان دو سده نخست هجری دارد. جمعآوری این قراین سبب میشود که روایات تقیهای نیز بهگونه دقیق و کامل، شناخته و مشترکات گزارههای فقهی شیعه و سنی نیز معلوم گردد. این مجموعه مشخص میکند که برخی از صحابه و تابعیان، در میان طبقه اول تا سوم عالمان اهل سنت در دو سده نخست هجری، فتاوایی همانند به روایات شیعی داشتهاند.
خلاصه ماشینی:
روشن است که در این وضعیت، مخاطبان سخن معصوم( از اطلاق یا عموم واژگان موجود در آن سخن یا روایت، معنایی متناسب با فضای فرهنگی موجود میفهمیدهاند؛ گاه از فعل امر، برداشت جواز کرده و یا فعل نهی را امری اخلاقی و نه فقهی میدانستند؛ گاه روایتی را که به ظاهر در بر دارندۀ قضیهای حقیقی است، بر یک مصداق خارجی حمل کرده و گاه از یک قضیۀ خارجی، عموم یا اطلاق حکم را برداشت میکردند؛ همچنان که گاه واژۀ مجمل یا مشترک موجود در روایت، در لایههای فرهنگ عمومی زمان خود، معنایی ویژه مییافته و برای مخاطبان موجود در آن فضا (مکان و زمان)، روشن و آشکار بوده است؛ در دو فصلنامۀ علوم الحدیث، شمارۀ 2، ص58 - 106 و شمارۀ 4، ص45 - 103.
از این منظر برای دستیابی به فضای صدور روایات شیعی، افزون بر جست و جو در روایات فقهی اهل سنت، باید به فتاوا و آرای فقیهان سنی معاصر با امامان اهل بیت( نیز توجه شود.
این مجموعه، در پی ارائۀ روایات فقهی اهل سنت، همراه با آرا و نظریات صحابه، تابعیان و عالمان سدههای اول و دوم هجری است که در درون خود، آرای بنیانگذاران مذاهب چهارگانۀ اهل سنت را نیز دارد.
از این رو، تبیین و ابراز روایات مشترک در مصادر شیعه و سنی و توضیح مشابهت و همگونی احکام فقهی شیعه (حتی با یک یا دو قول از اقوال صحابه، تابعیان، عالمان سدههای اول و دوم و فقیهان بنیانگذار مذاهب چهارگانۀ اهل سنت) نیز همدلی متدینان به مذاهب متفاوت را در جوامع اسلامی نهادینه میکند.
بر این اساس، افزون بر عناوین مصادر احادیث فقهی اهل سنت، جست و جوی واژگانی روایات نیز مورد توجه بوده تا جامعیت متون احراز شود.