چکیده:
یکی از ویژگیهای قرآن کریم «مبین بودن» است که حاکی از گویا و رسا بودن بیان قرآنی در مقاصد خویش است. اما یکی از وجوه اعجاز قرآن کریم، اعجاز بیانی قرآن است که بر اساس آن آیات به واسطه تناسب و اقتضاء حال به صورت صراحتگویی یا مجملگویی آمده است. برای فهم محتوای هر کتابی آشنایی با خصوصیات زبانی و بیانی آن لازم است. بر این اساس برای استفاده از معارف قرآن کریم، آشنایی با ویژگیهای زبانی قرآن در بیان معارف ضروری است تا به ابهاماتی که در برخی از موارد درباره شیوه بیان قرآن در اذهان به وجود میآید، پاسخ مناسب داده شود. این مقاله بر آن است تا به مجمل گویی، یکی از ویژگیای بیانی قرآن کریم، بپردازد و علت رخداد آن را بررسی نماید. گرچه شیوه بیانی رایج در آیههای قرآنی، صراحتگویی است اما در مواردی، به دلایلی مانند: رعایت ادب، آزمایش مردم، مصونیتبخشی به قرآن، اهمیت نداشتن موضوع، رساندن فیض بیشتر به بندگان و اثبات اعجاز قرآن از کنایه، اشاره و مجملگویی استفاده شده است.
خلاصه ماشینی:
"علامه طباطبایی درباره آیه فوق میگوید: بشریت را از یوسف نفی و فرشته بودن را برایش اثبات کردهاند، البته این حرف هم ناشی از اعتقادی بود که معتقدین به خدا که یک فرقه آنان بتپرستانند، بدان معتقد بودند و آن این بود که خداوند فرشتگانی دارد که موجوداتی شریف و مبدأ هر خیر و سعادت در عالمند و زندگی هر موجود زنده و علم و جمال و بها و سرور و سایر کمالات مورد آرزو از ناحیه آنان ترشح میشود و در نتیجه خود ایشان دارای تمامی جمالها و زیباییهای صوری و معنویند و اگر به فرض به صورت بشر مجسم شوند در حسن و جمالی میآیند که به هیچ مقیاسی قابل اندازهگیری نیست و بتپرستان آنها را به صورت انسان تصور میکنند، البته انسانی در نهایت حسن و بها و شاید همین اعتقاد سبب بوده که به جای توصیف حسن و جمالش و چشم و ابرویش، او را به فرشتهای بزرگوار تشبیه کردهاند، با اینکه آتشی که در دل ایشان افروخته شده بود، به دست حسن صورت و زیبایی منظر یوسف افروخته شده بود.
(بنگرید به: معرفت، 1412: 3 / 14) هرچند درباره چرایی وجود متشابهت، دیدگاههای متنوعی در میان مفسران و دانشمندان علوم قرآنی یافت میشود؛ مانند: معانی بلند قرآن در الفاظ کوتاه، برخورداری از ثواب بیشتر، لزوم تدبر در قرآن؛ اما به نظر میرسد دلیل اصلی وجود آیات متشابه در قرآن این باشد که خداوند حکیم اراده کرده تا از این طریق مخاطبان قرآن را بیازماید که با این آیات چگونه برخورد میکنند و آیا برای فهم صحیح و کامل آنها به «مفسران خاصی» که خود تعیین نموده است، مراجعه میکنند یا نه؟ دلیل این ادعا، مفاد آیه محکم و متشابه است."