چکیده:
چنانکه شهرت یافته، فلسفة اشراق فلسفه به رنگ عرفان است. اخلاق اشراقی نیز اخلاق عارفانه است و جهتگیری آن بهگونهای است که انسان را به مدد سلوک اخلاقی از تاریکیهای طبیعت و تعلقات دنیوی و از غربت غریب خویش رهایی میدهد تا او را به وطن اصلیاش بازگرداند. شیخ اشراق برای دستیابی سالک به تزکیة نفس و تصفیه دل و توفیق به بصیرت حقیقی براساس مبانی انسانشناختی و جهانشناختی سترگ، دستورالعملهایی را توصیه کرده است. این نوشتار درصدد تبیین معنا و مفهوم و نیز ماهیت و حقیقت اخلاق از نگاه فلسفه اشراق است و به مبانی انسانشناختی و جهانشناختی اخلاق اشراقی و سپس برنامهها و دستورالعملهای اخلاقی اشراقی میپردازد.
As is known, Ishraq philosophy is of some sorts of mystical teachings. Ishraqi ethics is also a mystical ethics and has taken such a direction that with the help of Ethical Journey may release human from nature’s darkness, mundane attachments and his own alien homesick and to return human to his original homeland. Sheikh Ishraq has recommended some instructions for God seeker’s achievement to purification of the soul and heart as well as being blessed with real insight based upon considerable anthropological and ontological principles. This paper has intended to explain the meaning and concept as well as nature and reality of ethics from Ishraq philosophy perspective followed by dealing with anthropological and ontological principles of Ishraqi ethics. Finally, Ishraqi ethical plans and instructions will be analyzed.
خلاصه ماشینی:
(همان: 2 / 279 ـ 273) بنای این نوشتار آن است که معنا و مفهوم و نیز ماهیت و حقیقت اخلاق را از نگاه فلسفه اشراق تبیین کند و مبانی انسانشناختی و جهانشناختی اخلاق اشراقی و دستورالعملهای اخلاقی اشراقی را بررسی نماید.
نکته سوم نیز این است که ماهیت و حقیقت خلق به اراده انسان وابستگی اساسی دارد؛ یعنی انسان با اختیار خود فعل خاصی را بارها انجام میدهد و درنتیجه هیئت و حالتی در نفس به وجود میآورد (الخلق هیئة تحدث للنفس الناطقة) و پیداست که اینگونه کار ارادی با فعل طبیعی و عادی که به اقتضای غریزه و طبیعت انجام میشود، متفاوت است.
بنابراین آنچه انسان بهناچار و بهاقتضای طبیعت خویش و بهموجب جلب منفعت مادی یا دفع ضرر انجام میدهد و میان همه انسانها مشترک است و همگان بدان تن میدهند و ارادة آدمی در آن نقش بنیادین ندارد، نمیتواند اخلاقی باشد؛ بلکه امر طبیعی و عادی است؛ اینکه پیامبر اعظم| فرمان داد: «تخلقوا باخلاق الله»، (همان: 3 / 390) یعنی با عزم و اراده جدی، اخلاق الهی و رنگ خدایی پیدا کنید و به میزان علم و قدرت خود به مبادی عالی تشبه پیدا کنید.
ب) مبانی جهانشناختی اخلاق در نگرش فلسفة اشراق جهانشناسی اشراقی (نظام نوری) عوالمی از نور و روشنایی و زیبایی را فراروی انسان قرار میدهد؛ زیرا براساس این نگرش از عالم نفوس گرفته تا همه عوالم وجود و انوار عالی تا برسد به نور اقرب و صادر نخست و نورالانوار، همگی یکپارچه نورند و میدانیم که ماهیت و حقیقت نور جز ظهور و اظهار، علم و خیر و مهر و زیبایی چیزی نیست.