چکیده:
این مقاله به تبیین نظری دو الگوی رایج در ساخت کنایی زبانهای ایرانی بر پایه برنامه کمینهگرا میپردازد. در الگوی اول، در بندهای متعدی، فاعل حالت نمای کنایی/ غیرفاعلی و مفعول حالت فاعلی میپذیرد. در این الگو فعل متعدی در مطابقه کامل با مفعول قرار دارد. در الگوی دوم، فاعل متعدی حالت نمای کنایی ندارد بلکه به وسیله یک واژهبست غیرفاعلی مضاعفسازی میشود. در این الگو فعل با مفعول مطابقه ندارد و شکل پیشفرض (وند/ شناسه سوم شخص مفرد) میپذیرد. لذا در ساختهای کنایی زبانهای ایرانی، به لحاظ توصیفی، واژهبست و وند/ شناسه در توزیع تکمیلی قرار دارند. در این مقاله استدلال خواهد شد که مطابقه فعل با مفعول در الگوی اول حاصل تطابق هسته زمان با مفعول است در حالیکه نبود مطابقه در الگوی دوم بهدلیل ایجاد تداخل ناقص واژهبست در ایجاد تطابق بین هسته زمان و مفعول است. نتیجه این تحلیل گواهی در تایید این ادعای نظری است که اصولا ساختهای منفرد در زبانها برآیند تعامل ساز وکارهای مستقل و عام نظام صوری/ ساختاری این زبانهاست
خلاصه ماشینی:
"" - split ergativity - cross-reference - (clitic) doubling از مقایسه این دو شکل از بازنمایی الگوی کنایی در زبانهای ایرانی میتوان به تعمیمی کلیتر دست یافت که آن را بهصورت (3) میتوان صورتبندی کرد: (3) در صورت مطابقه فعل با مفعول (توسط وند/ شناسه)، مضاعفسازی فاعل بهوسیله واژهبست وجود ندارد.
در زبانهایی که حالت کنایی بر روی فاعل متجلی است، بههنگام حرکت فاعل به جایگاه مشخصگر گروه زمان ردیز باقی میماند که بر اساس مفروضات نظری، رابطه تطابق بین هسته زمان و مفعول را مختل نمیکند و در نتیجه مطابقه هسته زمان و مفعول بهصورت کامل برقرار است که خود را بصورت وند فاعلی (شناسه) روی فعل نشان میدهد.
این در حالیست که در زبانهایی که حالت کنایی فاعل بند متعدی را بهصورت واژهبست مضاعفساز نشان میدهند، در جایگاه رد فاعل حرکت کرده، به مشخصگر گروه زمان، واژهبست مانعی برای ایجاد رابطه تطابق بین هسته زمان و مفعول محسوب میشود، لذا در این الگو فعل با مفعول مطابقه نمیکند و فعل صورت پیشفرض (وند سوم شخص مفرد) را به خود میگیرد.
این مرحله از اشتقاق در نمودار زیر نشان داده شده است: - Extended Projection Principle (EPP) نمودار 3) اعطای حالت فاعلی به مفعول هسته زمان برای ارزش گذاری مشخصههای فای (مطابقه) در حوزه تحت تسلط سازهای خود در جستجوی یک گروه اسمی فعال است (گروه اسمیی که هنوز مشخصه حالت آن نیازمند ارزش گذاری باشد).
ه- در این مقاله، به سبب سهولت در ارجاع به مقولههای نقشی در مثالها از اختصارات متداول انگلیسی آنها بصورت زیر استفاده شده است: 1= First person(اول شخص), 2=Second person(دوم شخص), 3=Third person(سوم شخص), CL=Clitic (واژهبست), DEF=Definite(معرفهنما), ERG=Ergative(کنایی), F=Feminine(مؤنث), NOM=Nominative(فاعلی), OBJ=Object(مفعول), OBL=Oblique (غیرفاعلی) , PL=Plural(جمع) , SUBJ=Subject(فاعل) , SG=Singular."