چکیده:
میراث حدیثی شیعه، ریشه در مکتوبات اولیهای دارد که اصحاب ائمه: نگاشتهاند. این تألیفات در طی سالها، به عنوان منابع اصلی حدیث شیعه، نسل به نسل منتقل شده و به صاحبان کتب اربعه رسیده است. یکی از پرسشهای کلیدی در تاریخ حدیث امامیه، مسألۀ گسترۀ انتقال کتب اصحاب به محدثان بعدی است؛ به دیگر بیان، پرسش از این که آیا آثار آنان، با طرق متعدد به آیندگان منتقل شده یا با طریق واحد. مطابق اقوال محدثان و دانشمندان رجالی متقدم، شهرت و تعدد طرق کلی مکتوبات اصحاب امری ثابت بوده است، ولی با تدوین کتب اربعه و کنار رفتن نسبی کتب اصحاب، بسیاری از طرق انتقال آنها نیز به فراموشی سپرده شد و این مسأله در بین متأخرین به موضوعی اجتهادی تبدیل گردید. در این نوشتار، با بررسی و تطبیق طرق موجود در فهارس متقدم (فهرستهای نجاشی و شیخ طوسی)، تعدد طرق انتقال کتب اصحاب در اکثریت موارد استنتاج شده است.
خلاصه ماشینی:
تعدد طرق، کتب اصحاب ائمه(، اصول اربعمائه، فهرست النجاشی، فهرست الطوسی لازم به ذکر است که مقاله حاضر برگرفته از فصل دوم پایاننامه کارشناسی ارشد صاحب این قلم با عنوان «بررسی تعدد طرق کتب اصحاب ائمه( با تأکید بر تألیفات مربوط به امامت» است که در آن، از راهنمایی و مشاوره جناب آقای دکتر مجید معارف و استاد سید علی رضا حسینی بهره بردم.
2 به عبارت دیگر، این سؤال مطرح است که آیا عمدۀ کتب اصحاب ائمه(، با چند طریق به طبقات بعدی انتقال یافتهاند؟ یا گستردگی در نقل آنها نبوده و اکثرشان فقط یک راوی داشتهاند؟ همان طور که پیشتر نیز اشاره شد، پاسخ این پرسش اهمیت شایانی در اعتبار کلی احادیث شیعه ایفا میکند.
بنا بر این، تعدد طرق و شهرت کتب اصحاب ائمه( در عصر نجاشی و صاحبان کتب اربعه، امری مسلم بوده است و واحد بودن طریق انتقال یک کتاب، مورد نادری بوده که در دیگر کتب رجالی و فهرستی شیعه نیز به ندرت یافت میشود.
بررسی آماری تصریحات به تعدد طرق در فهرست الطوسی شیخ طوسی در الفهرست خود، به مانند نجاشی، از تعابیر صریحی برای بیان تعدد طرق استفاده نکرده است، مگر در مواضع بسیار اندک؛ مانند ترجمه جمیلبنصالح که در آخر طریق به نقل بیش از یک نفر از جمیل اشاره میکند: عن غیر واحد ظاهرا شیخ طوسی به غیر از مورد فوق، عبارت مشخصی برای تصریح به تعدد طرق، بهکار نبرده است، بلکه در موارد کثرت طریق، طرق مختلف را ذکر کرده است.