چکیده:
عقد احتمالی در مقررات موضوعه ایران مطرح نشده، اما حقوق مصر عقد احتمالی و مصادیق بارز آن را پذیرفته است. در عقد احتمالی مورد معامله نامعلوم بوده، تعیین آن بر مبنای امر یا امور دیگر در آینده صورت میگیرد. اثر این عقد در زمان انعقاد قرارداد منجزا ایجاد میگردد؛ لذا عقد موضوع بحث مفهومی متمایز از عقد معلق دارد. نامؤثر بودن غرر در صحت عقد احتمالی، عقد یادشده را از عقد غرری متمایز میسازد. عقد احتمالی با نهادهای حقوقی عقد مؤجل و عقد مشروط هم مفهومی متفاوت دارد. عقد احتمالی بر مبنای قصد سودجویی طرفین دارای ویژگی مغابنهای است و نظر به وابستگی اثر آن عقد به عامل زمان دارای وصف مستمر بودن میباشد. همچنین این عقد از جمله عقود عهدی بوده و دارای تعهدات غیرمتقارن است. عقد احتمالی دارای ویژگی غیراستثنایی بودن نیز میباشد.
خلاصه ماشینی:
). با وجوداین ، قانون مدنی ایران برخلاف قانون مدنی دیگر کشورها از جملـه مصر، تصریحی قاعده مند در حوزة این قراردادها ندارد؛ لذا این قراردادهـا کـه بـا عنـوان قراردادهای احتمالی موضوع بحث است ، در حقوق ایـران پدیـده ای ناشـناخته بـوده کـه ماهیت ، شرایط و آثار آن در هاله ای از ابهام قرار دارد؛ تاآنجا که بنابر دیـدگاهی در رویـۀ قضایی مصداق بارز عقد احتمالی یعنی عقد بیمه ، ماهیتـا عقـدی معلـق اسـت (معاونـت آمــوزش قــوة قضــائیه ، ١٣٨٨، ص ٨٨)و دیــدگاهی دیگــر (جعفــری لنگــرودی، ١٣٥٧، ص ٢١١و٢١٢؛ کاتوزیان ، ١٣٨٣، ص ١٢٨و١٢٩) اعمال خیار غـبن را در عقـود احتمـالی منتفی دانسته است .
بر مبنـای مصـادیق عقـد احتمالی به نظر میرسد در این عقد تنها مقدار دو عوض یا تنها وصول یکی از طرفین یـا هر دو طرف به اثرعقد معلق نیست ؛ بلکه حالت های مختلفی میتواند مطرح شـود؛ بـرای مثال در عقد گروبندی میزان عوضین معین است و تنها وصول هردو طـرف بـه عوضـین نامشخص است (نقض تعریف اخیر)، و در عقد بیمۀ حوادث ، هـم میـزان تعهـد بیمـه گـر نامعلوم است و هم وصول بیمه گذار به اثر عقد محتمل است (نقض تعریف نخست ).
ایراد نظر اخیر آن است کـه در عقد معلق اثر اصلی عقد به وجود نمیآید و وابسته به وقوع معلق علیه است ؛ درحـالی کـه در عقد احتمالی این اثر منجزا واقع میشود و تنها تعیـین میـزان یـا حصـول عـوض یـا عوضین منوط به امر دیگری است ؛ برای مثال عقد جعاله کـه عقـدی احتمـالی اسـت بـا وقوع عقد، اثر اصلی آن ایجاد میگردد و براین اساس عامل به انجام آنچه برعهـده داشـته است ، اقدام مینماید (مادة ٥٦٥ ق .