چکیده:
مفهوم «امام حق» از مهمترین مفاهیم قرآنی است که از دیرباز مورد توجه مکاتب مختلف فقهی، کلامی، عرفانی، تفسیری، روایی و تاریخی بوده است. تاکنون با رویکرد معناشناسانه به آن پرداخته نشده است. گرچه کاربرد واژه «امام» در معنای پیشوای حق در قرآن کریم ۵ مرتبه است امّا میتوان گفت اکثر آیات قرآن کریم در خدمت پرورش انسان کامل است. این پژوهش با استفاده از روش معناشناسی به تبیین مفهوم «امام حق» و استخراج مولفههای معنایی آن از قرآن کریم پرداخته است؛ زیرا معناشناسی به دلیل بهکارگیری نگاه تحلیلی و موشکافانه به متن، برای دستیابی حقیقی به مفهوم واژگان، روشی مناسب است. با بررسی رویکرد همزمانی در ۵ آیهای که مفهوم «امام حق» در آنها بهکار رفته، روشن شد که «امام حق» در کاربرد وحیانی بر محور همنشینی با مفاهیم جعل، هدایت و دعوت و بر محور جانشینی با مفاهیم خلیفه، آیه، کلمه، امه، صراط در یک حوزه معنایی قرار میگیرد. کشف مولفههای معنایی «امام» سبب آشکار شدن معارف نهفته در باطن آیات و نشان دادن اندیشه نظاممند قرآن کریم است.
خلاصه ماشینی:
"(مفید، 1413: 73) واژه «امام» در مجموع دوازده مرتبه در قرآن به کار رفته که از این میان پنج بار آن به معنای «امام حق» است: سه مرتبه به صورت جمع «أئمة» (انبیاء / 72؛ سجده / 24؛ قصص / 5) و دو مرتبه به صورت مفرد «إماما، إمام» (بقره / 124؛ فرقان / 74) و یک مرتبه نیز به صورت «إمام» به معنای جامع بین امام حق و باطل.
(جوادی آملی، 1367: 57) حاصل اینکه، واژه «جعل» بهعنوان پربسامدترین واژهای که در قالبهای مختلف فعلی همنشین امام حق شده ، بر محور همنشینی با امام، در یک حوزه معنایی قرار دارد که این بیانگر آن است که مقام امامت منصبی است که از جانب خداوند تفویض میشود.
(همو، 1387: 47، 59، 134، 154 و 160) در بیان تفاوت مقام ولایت با امامت میتوان گفت ابتدا انسان از هر آنچه غیر از خداوند است بهسوی او حرکت میکند تا به مقام قرب و ولایت الهی برسد، سپس براساس مشیت و اراده الهی و نیاز انسانها، آن ولی را که به نهایت قرب رسیده بهعنوان امام جعل شده و عهدهدار هدایت انسانها میشود.
همنشین شدن این واژه با «امام حق» بیانگر آن است که امام حق از جانب خداوند منصوب میشود و اراده بشری در آن راه ندارد و آزمونهای الهی به وسیله کلمات پروردگار نیز زمینه را برای جعل امامت و اصطفای امام فراهم میآورد."