چکیده:
از دیدگاه نهجالبلاغه، انسان دارای سه مرتبه و نشئه وجودی است؛ نشئه روحانی و عقلی، برزخی و قلبی و دنیایی و مادی. بر این اساس، انسان، در سه دنیای مادی و ظاهری که همین عالم دنیاست، و نشئه نفس انسانی که شامل قوای ظاهری و باطنی اوست و نشئهای غیبی که روح او را پوشش میدهد، زندگی میکند. در مقاله حاضر شاخصهای زندگی مؤمنانه در عرصه زندگی عقلانی، اخلاقی و رفتاری براساس خطبه همام تبیین میشود. زندگی و حیات عقلی انسان مؤمن مبتنی بر توحید است که نگاهی قدسی و معنوی به مؤمن میبخشد. سبک زندگی اخلاقی اتصاف به جنود عقل و پیراستگی از جنود جهل دارد و در سبک زندگی ظاهری و رفتاری، آنچه از مؤمن بروز و ظهور دارد، انجام دستورات فقهی و شرعی است.فیض در تبیین مفهوم عام فضیلت به این نکته اشاره میکند که هر امر خیری که انسان را در نیل به سعادت اخروی یاری رساند، فضیلت است و هرچه انسان را به هر نحوی از سعادت اخروی دور کند، رذیلت است. از منظر وی بهطورکلی فضایلی که انسان را در نیل به سعادت یاری میرسانند، به چهار دسته تقسیم میشوند: فضایل نفسانی، فضایل بدنی، فضایل اجتماعی، فضایل توفیقی. فضیلت بهمعنای خاص و یا همان فضایل اخلاقی، در حقیقت جزئی از فضایل نفسانی هستند که عبارتاند از: حکمت، شجاعت، عفت و عدالت. فیض سعادت را به دو قسم مظنون (دنیوی) و حقیقی (اخروی) تقسیم میکند. از دیدگاه وی کمال و سعادت نهایی انسان منحصر به شناخت خدای متعال است، البته سعادت امری ذو مراتب است و مراتب سعادت انسانها ارتباط مستقیمی با درجات ایمان و توحید آنها دارد. بالاترین مرتبه سعادت، در حقیقت مرتبهای است که انسان به معرفت شهودی نسبت به پروردگار خویش دست مییابد؛ اما بااین حال افرادی که از ایمان تقلیدی هم برخوردارند، به مرتبه از سعادت نائل میشوند.
From Nahjolbalagheh’s perspective, human has three existential rankings and ecstasies; spiritual and rational ecstasies, purgatory and heart ones, and mundane and material. According to this, human lives in three worlds including material and physical world which is the same as this world, ecstasy of human soul including his physical and internal powers, and an occult ecstasy involving his soul. Based on Hammam sermon, the parameters of the faithful life within the field of rational, ethical and behavioral life are illustrated in the study. The rational life of a pious human is based on monotheism offering a sacred and spiritual look to it. Ethical lifestyle is characterized by rationality and separated from ignorance and whatever is emerged in the apparent and behavioral lifestyle of a pious person is resulted from fulfillment of the God’s jurisprudential and religious orders
خلاصه ماشینی:
پرسش اصلی پژوهش این است که با توجه به اینکه انسان در زمین زندگی میکند و زندگی در خلأ شکل نمیگیرد، متقین در چه دنیایی زندگی میکنند؟ به دیگر سخن، مؤمن در چه فضایی تنفس میکند و نگاه مؤمنانه به دنیا چه نگاهی است و براساس این نگاه و فضا، سبک زندگی انتخابی آنها چه شاخصهایی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش، ذیل چارچوب پیشگفته، به سراغ خطبه 193 امیرالمؤمنین× معروف به خطبه همام رفتهایم.
دنیا بهمثابه مسجد در این نشئه، انسان مؤمن دنیای مادی را همچون مسجد و خودش را نیز همچون کسی میداند که در مسجد دنیا معتکف شده است؛ بنابراین همچون اعتکافکننده در مسجد که در حال اعتکاف روزهدار است، انسان از یاد و یادآوری غیرحق روزه میگیرد و هم خود را عبادت خداوند متعال قرار میدهد: اول، نشئه طبیعیه و مرتبه ظاهره دنیاویه است که مکان آن، ارض طبیعت است.
شاخص سبک زندگی مؤمنانه در مرتبه دوم، این است که مؤمنان در برابر بدی دیگران صبر و تحمل در پیش میگیرند و در مرتبه سوم اینکه نه تنها به دیگران شر نمیرسانند و در برابر آزار دیگران صبر و تحمل دارند، شر دیگران را نیز با نیکی پاسخ میدهند؛ یعنی معتقد به تقدم نیکی بر بدی هستند.
بنابر نکات پیشگفته، شاخصهای رفتاری زندگی مؤمنانه به این شرح است: ـ به هیچ عنوان به دیگران بدی و با آنها بدرفتاری نمیکنند؛ ـ اگر کسی به آنان ستم کند، او را میبخشند؛ ـ به کسانی که آنان را محروم کردهاند، عطا میکنند؛ ـ با کسانی که با آنان قطع رابطه کردهاند، مقابله به مثل نمیکنند؛ ـ اهل تلاوت قرآن و تفکر در آیات هستند؛ ـ قرآن را دوای درد خود میدانند.