چکیده:
به نظر می رسد هر اندیشة سیاسی در درون خود حاوی گونه ای جامعـة سیاسـی مطلوب است . این جامعة سیاسی می تواند همانند مدینة فاضـلة «فـارابی » آشـکار باشد یا همانند جامعة آرمانی «سهروردی»، نهـان. نظریـه پـردازی دربـارة جامعـة سیاسی مطلوب، حاصـل بحـران سیاسـی و اجتمـاعی اسـت . یکـی از دورههـای پرتلاطم در تاریخ ایرانزمین ، عصر قاجار است که با بحرانهای مختلف ، از جملـه قدرت مطلقه و استعمار مواجه است . این بحرانها، متفکران بسیاری را بـه تامـل واداشته است و هر کدام به فراخور خود پاسخی بدان ارائه دادهاند. «شـیخ محمـد اسماعیل محلاتی »، یکی از این متفکران است که اندیشة سیاسی وی کمتر مـورد توجه قرار گرفته است . به نظر می رسد پاسخ محلاتی بـدین بحـرانهـا و جامعـة مطلوب سیاسی وی، تا حدودی متفاوت از هم عصرانش است . بر این اساس مقالـة حاضر با این پرسش ها روبه روست : پاسـخ خـاص محلاتـی بـه بحـرانهـای عصـر مشروطیت چیست ؟ جامعة مطلـوب سیاسـی وی چگونـه جامعـه ای اسـت ؟ ایـن جامعه ،چه ویژگی هایی دارد؟ و نهایتا اینکه چه نسبتی مـی تـوان میـان عـدالت و منفعت (مصلحت ) عمومی در این جامعه مطلوب برقرار کرد؟ به عنوان فرضیه می توان گفت جامعة سیاسـی مطلـوب محلاتـی ، گونـه ای نظـام مردمسالارانة دینی است که حول محـور مفـاهیمی همچـون عـدالت ، عقلانیـت ، منفعت (مصلحت ) عمومی ، قانون، آزادی (حریت )، برابـری (مسـاوات)، تسـاهل و مشارکت عمومی بنا می شود. البته معنای این مفاهیم در اندیشة سیاسی محلاتی را می بایست در بستر ذهنی ، زبانی و فرهنگی همان عصـر جسـت وجـو کـرد و بـا تفاسیر رایج مدرن در دنیای مغرب زمین تاحدودی متفاوت است . به بیان سـاده، این مفاهیم در اندیشة سیاسی محلاتی به شدت صبغة دینـی و بـومی مـی یابـد. همچنین به نظر می رسد که می توان میان عدالت و منفعـت (مصـلحت ) عمـومی نسبت این همانی برقرار کرد. این مقاله با بهره از روش تحلیـل محتـوای کیفـی و چهارچوب نظری «منطق درونی »، به بازخوانی اندیشة سیاسی محلاتی می پردازد.
خلاصه ماشینی:
"بر این اساس مقالـة حاضر با این پرسش ها روبه روست : پاسـخ خـاص محلاتـی بـه بحـرانهـای عصـر مشروطیت چیست ؟ جامعة مطلـوب سیاسـی وی چگونـه جامعـه ای اسـت ؟ ایـن جامعه ،چه ویژگی هایی دارد؟ و نهایتا اینکه چه نسبتی مـی تـوان میـان عـدالت و منفعت (مصلحت ) عمومی در این جامعه مطلوب برقرار کرد؟ نویسنده مسئول: استادیار گروه علوم سیاسی ، دانشگاه یزد Tavana.
چه نسبتی میان عدالت و منفعت عمومی در این جامعه برقرار است ؟ به نظر می رسد نظام سیاسی مطلـوب محلاتـی ، گونـه ای نظـام مشـروطه اسـت کـه مهم ترین ویژگی های آن را می توان تدبیر عقلایی امور سیاسـی و اجتمـاعی (عقلانیـت )، تأمین منفعت عمومی ، حاکمیت قانون، آزادی (حریـت )، برابـری (مسـاوات) و مشـارکت حداکثری مردم دانست .
(58 :1383 جامعة سیاسی مطلوب (مشروطه مردم نهاد) شیخ منفعت عمومی محمد اسماعیل محلاتی نهادها و عناصر اشاعه دهندة منفعت عمومی به نظام سیاسی مطلوب تلاش فردی و اجتماعی تحول ساختاری ١- محدودسازی کنش خودسرانه پادشاه ١- مجلس ملی ٢- نفوذ سیاسی عامه از طریق پارلمان ٢- قوانین مالیاتی ٣- مطبوعات و جراید ٤- نیروی نظامی و دفاعی ٥- وزارت خارجه ٦- صنایع و تجارت ٧- تلازم عرفی و مذهبی حریت و عدالت دفع استبداد انسان عالم (حکومت کننده و شونده ) عدم حب و بغض اراده مردمی قانون بقای شوکت مذهب دفع استعمار تکیه بر فرهنگ سیاسی بومی شکل ١- مسیر شکل گیری جامعه سیاسی مطلوب محلاتی این تصویر بیانگر این امر است که در اندیشة سیاسـی محلاتـی ، منفعـت عمـومی در انواع افعال و اقوال معرفتی او برای دستیابی به مشروطة مطلوب او حضور دارد."