چکیده:
واژه «آیه»، یکی از تقسیم بندیهای قرآنی مستند به خود قرآن است که در متن کلام الهی نیز به کار رفته است. این واژه، معانی و استعمالات مختلفی دارد که در روایاتی از معصومان(ع) برخی از این کاربردها ملاحظه میشود. این مقاله درصدد واکاوی معانی این واژه و کاربردهای آن در روایات شیعه است. از جمله، حدیث هشام بن سالم که در ظاهر، دلالت دارد قرآن کریم مشتمل بر هفده هزار آیه است. اختلاف میان آن رقم و تعداد آیات قرآن، دانشوران علوم قرآن و حدیث را به تکاپوی رفع مشکل حدیث انداخته و راهحلهایی چون تأویل حدیث و حمل آن بر وحی بیانی، وحی غیرقرآنی و نسخ تلاوت را پیمودهاند. در این مقاله نشان داده شده است اساسا به چنین توجیهاتی نیاز نیست و یکی از کاربردهای این واژه در روایات، بخشی از یک آیه کامل میباشد که به طور تقریبی میتوان آن را معادل «عبارت» معنا کرد.
خلاصه ماشینی:
1 از این رو، در عدد آیات قرآن تقریبا اتفاق نظر وجود دارد و اختلاف جزئی میان آنها، به این امر بازمیگردد که ممکن است رسول اکرم9 دو آیه را متصل به هم قرائت نموده یا در میان آیهای وقف کردهاند و شنونده تصور نموده که مرز آیه، صورت دیگری دارد، 2 ولی به هر حال، در این که تعداد آیات قرآن کریم حداکثر 6236 آیه است، تردیدی وجود ندارد.
4 اما سؤال اینجا است که آیا جز راه تأویل یاد شده، راه دیگری در جهت حل مشکل حدیث نیست؟ به عبارت دیگر، آیا تصدیق روایت مذکور با حفظ مفاد ظاهر آن امکانپذیر نیست؟ برای بررسی موضوع، نخست به معنای لغوی و اصطلاحی «آیه» و شیوههای شمارش البرهان فی علوم القرآن، ج1، ص364؛ الإتقان فی علوم القرآن، ج2، ص186.
کاربرد به معنای مجموعهای از آیات یک سوره: در برخی از روایات، کلمه «آیه» به عباراتی از قرآن کریم _ که ناگزیر متعلق به تک آیه نیستند _ اطلاق شده است؛ از جمله روایات زیر: عدة من أصحابنا، عن سهل بن زیاد، عن ابن فضال، عن حنان، عن أبی عبد الله7 أنه قال: لا یبالی الناصب صلی أم زنی، و هذه الآیة نزلت فیهم: «عاملة ناصبة تصلی نارا حامیة».
3 در این روایت، آیات سوم و چهارم سوره مبارکه غاشیه، با واژه مفرد «آیه»، و نه تثنیه «آیتین»، مورد اشاره قرار گرفته است: و بهذا الإسناد، عن عبد العظیم بن عبد الله الحسنی، عن محمد بن الفضیل، عن أبی حمزة، عن أبی جعفر7 قال: نزل جبرئیل7 بهذه الآیة هکذا إن الذین...