چکیده:
هرچند جامعه ایرانی تحت سلطه مغولان، دولت ایلخانان مغول (736 ـ656 ق) را به صورتی یکپارچه می دید و حتی تاریخنگاری ایرانی عصر ایلخانان بیشتر آنان را به عنوان مغولان چنگیزخانی می شناساند، اما چنین دیدگاه کلی نگری برای تبیین تحولات سیاسی ایران آن دوران فاقد دقت و نکته سنجی است. زیرا در عمر یکصدساله دولت ایلخانان، هشتاد سال آن هلاکو خانیان قدرت داشتند. از میان هلاکوخانیان و در اصل اباقائیان شش ایلخان از مجموع نه ایلخان از آنها بوده اند. چنین تخصیص هایی که طی آن یک خاندان از خاندانی بزرگتر منشعب می شود را مغولان اروغ می خوانند. سرانجام اروغ ارغون خان پسر اباقاخان بود که قدرت اصلی را در کلیت دولت ایلخانان به دست آورد. چنین فرایند تخصیص و تفریدی را می توان شیوه خاص جامعه تورانی حاکم بر ایران آن روزگار به جای نظام فرهمندی جامعه کهن ایرانی دانست که توارث در پادشاهی را از عنایت آسمان می دانست نه مالکیت زمین.
خلاصه ماشینی:
فرایند شکل گیری اوروغ های دولت ایلخانان * عبدالرسول خیراندیش ١ چکیده هرچنــد جامعه ایرانی تحت ســلطه مغــولان ، دولت ایلخانان مغول (٧٣٦ ـ٦٥٦ ق ) را بــه صورتی یکپارچه میدید و حتی تاریخنگاری ایرانی عصر ایلخانان بیشتر آنان را به عنوان مغولان چنگیزخانی میشناساند، اما چنین دیدگاه کلینگری برای تبیین تحولات سیاسی ایران آن دوران فاقد دقت و نکته سنجی است .
برای درک اهمیت شکل گیری اروغ اباقا در مجموعۀ دولت ایلخانان به این عبارت در تاریخ شیخ اویس باید توجه کرد که ملک اشرف چوپانی خطاب به سفیر الوس جوچی گفته بود، اینجا (ایران ) الوس اباقا است : «ملک اشرف جواب داد او پادشاه اولوس برکه است به الوس ابقا چه تعلق دارند؟» قطبی اهری ، ص ٢٣٧.
(رجوع شود به تصویر صفحه) موقعیت اروغ های اباقانیان و ارغون خانیان در دولت ایلخانان بزرگ (هلاکوخانیان ) شکل گیری اروغ ارغون خانی شــکل گیری اروغ ارغون و اســتقرار سلطنت در آنان از همان اوایل خانی او بوده است (٦٨٣ ق )، اما بــا مرگ او طی یک دورة چهارســاله به طور موقت مقام خانــی از اروغ وی رفت و غازان آب رفته را بــه جوی بازآورد.
زیرا همان گونه که ارغون با ســاقط کردن احمد تکودار پســر هلاکو، اروغ اباقا را دوباره به قدرت رســانده بود، غازان نیز با ســرنگونی بایدو پسر طراغای پسر هلاکو، موجبات بازگشــت اباقائیان به ســلطنت را فراهم ساخت .