چکیده:
سیاست های توسعه طلبانه عثمانی در دوره سلطان مراد سوم، پای خانات کریمه را ـ با همه بعد مسافت ـ به عنوان متحدان عثمانی، به تحولات تاریخ سیاسی ایران در دوره صفویه باز کرد. ضعف اقتدار مرکزی ایران در دوره حکومت سلطان محمد خدابنده موجب شد تا با مساعدت خانات کریمه، نتیجه نبردهای عثمانی و ایران بر سر شروان به نفع عثمانیان خاتمه یابد.خانات کریمه دو اسیر ارزشمند (برادران خان کریمه) به ایرانیان تسلیم کردند.از این دو یکی در دربار کشته و دیگری پس از مدتی زندگی در دربار و حبس در قلعه الموت موفق به فرار از ایران و پیوستن مجدد به عثمانیان شد. تاثیر حضور و نحوه رفتار دربار ایران با این دو اسیر در کنار عملیات نظامی آنان در قلمرو ایران موجب پر رنگ شدن نقش خانات کریمه در تاریخ ایران شده است. اقدامات خانات کریمه هر چند برای خود آنان جز غنائم جنگی دستاورد چندانی نداشت،اما در جدایی مقطعی قفقاز از ایران و تصرف بیست ساله آن توسط عثمانی ها تاثیر گذار بود. علیرغم اهمیت موضوع هنوز پژوهشی در این باره در ایران صورت نگرفته است.
خلاصه ماشینی:
با این حال دیری نپایید که در آشــفتگی های پس از مرگ شاه تهماسب اول ، جانشینی اســماعیل دوم و در نهایت روی کارآمدن پادشــاه بی کفایتی چون سلطان محمد خدابنده ، سلطان مراد ســوم عثمانی با زیر پا نهادن مفاد صلح نامه از ســال ٩٨٦ قمری (١٥٧٨م ) به بعد اقدام به تســخیر نواحی غربی ایــران به ویژه در منطقۀ قفقاز کرد.
لارنس لکهارت ، انقراض سلسله صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران ، ترجمۀ مصطفی قلی عماد (تهران : مروارید، ١٣٦٨)، ص ٦٣؛ دلاواله در سفرنامه خود آورده است که وی درصدد بوده تا برای ضربه زدن به عثمانی ایران را با قزاق های ساحل دریای سیاه متحد کند.
محمود بن هدایت الله افوشته ای نطنزی ، نقاوةالآثار فی الذکر الاخیار در تاریخ صفویه ، به اهتمام احسان اشراقی (تهران : علمی و فرهنگی ، ١٣٨٣)، ص ٩٣؛ اسکندر بیگ منشی ترکمان ، تاریخ عالم آرای عباسی، ج ١، به اهتمام ایرج افشار (تهران : امیرکبیر، ١٣٨٧)، ص ٢٣٦.
عثمانیان از نفوذی که در میان قبایل ساکن داغستان به ویژه لزگی ها داشتند استفاده کرده و طی توافقنامه ای از آنها تعهد گرفته بودند که در هنگام عبور خانات کریمه از قلمرو آنها مزاحمتی برایشان پیش نیاید؛ جمال گوگجه ، قفقاز و سیاست امپراتوری عثمانی، ترجمۀ وهاب ولی (تهران : مرکز چاپ و انتشاراتوزارت امور خارجه ، ١٣٧٣)، ص ٣٦ ـ ٣٥.