چکیده:
داستان آفرینش آدم/انسان یکی از مهم ترین موضوعاتی است که بخش های زیـادی از آثـار دینی و غیر دینی را به خود اختصاص داده است . در این آثار، به مطالبی از این نوع، فراوان برمیخوریم که آدم /انسان چگونه آفریده شد، چرا آفریده شـد، چـرا بـر روی زمـین جـای گرفت و در میان دیگر موجودات، چه جایگاهی دارد. هریک از اسـطورههـای کهـن ، آثـار آیینی و دینی و آثار ادبی و عرفانی کوشیدهاند به گونه ای به این پرسش ها پاسـخ دهنـد. در آثار ادب عرفانی فارسی این نگرش حاکم است که نخـستین آفریـدة انـسانی، آدم اسـت و آفرینش او نیز به صورت مستقیم از خاک انجام میگیـرد. در ایـن آثـار، دربـارة چگـونگی گردآوری این خاک و سپس آماده کردن آن برای فراهم آوردن گل قالب آدم، فراوان سخن گفته اند و هر یک برداشت خاص خود را ارائه کردهاند که در این نوشتار بدانها اشاره شده و هریک مورد بررسی قرار گرفته است . در بررسی نهـایی آشـکار مـی شـود کـه آثـار ادب عرفانی فارسی ، ضمن آن که در این زمینه از قرآن تاثیر پذیرفته اند، بیش از آن - احتمـالا از طریق روایات اسرائیلی که وارد احادیث و متون تفسیری اسلامی شـدهانـد – تحـت تـاثیر روایت یهودی آفرینش بودهاند.
The creation of Adam/human being is one of the most important and ubiquitous subjects in different religious and non-religious works. Among the questions which can repeatedly be found in such works are: How was Adam/human being created? Why was he created? Why was he placed on the earth? What is his status among the other creatures? Old rituals، religions، literary and mythical works have tried to answer these questions in their own ways. In Persian mystical works the prevailing point of view is that the first human being is Adam who was directly created from the soil. In these works we may read a lot about the way the soil was gathered and prepared for creating Adam’s body. Different interpretations have been offered in different works. The present research discusses these points of view. In the final analysis، it is revealed that Persian mystical literature has been influenced by the Quran and the Judaic accounts of the creation stories
خلاصه ماشینی:
"اما به نظر میرسـد درسـت تـر آن باشـد کـه «کـم » را بـه معنـای حقیقی آن یعنی «انسان ها» بدانیم و «طین » را دارای معنای مجازی، یعنـی آنچـه از گـل برآمـده اسـت ؛ چنان که میبدی خود نیز به این معنا اشاره میکند و میگوید: «و روا باشد کـه «خلقکـم مـن طـین » بـر عموم دانند» (همان) و وجه آن را این میداند که خداوند گل را به نطفه تبدیل کرد؛ بنابراین ، هـر کـس از نطفه خلق شود در حقیقت از گل آفریده شده است .
از این میان تنها بـه ذکـر یکـی دو نمونـه اکتفـا میکنیم : عطار در دیوان خود (١٣٧٥: ٤٩٥) در غزل مشهوری با مطلع : ما ز خرابات عشق مست الست آمدیم نام بلی چون بریم چون همه مست آمدیم میگوید: دوست چهل بامداد در گل ما داشت دست تا چو گل از دست دوست دست به دست آمـدیم شست در افکند یار بر سـر دریـای عـشق تـا ز پـی چـل صـباح جملـه بـه شـست آمـدیم نمونة دیگر از دیوان شمس مغربی (١٣٥٨: ٧٢) است که میگوید: چه مهر بود که بسرشت دوست در گل ما چــه گــنج بــود کــه بنهــاد یــار در دل مــا به دست خـویش چهـل صـبح باغبـان ازل ندید تخم گلی تا نکـشت در گـل مـا میبدی (همان : ١٣٦/١) در این باره معتقد است که خدا آدم را با دست خود آفرید تا مبـادا ابلـیس در برابرش کبر آورد و اگر چنین کرد خداوند بر او حجت داشته باشد و بگوید او بر آنچه مـن بـه دسـت خود عمل آوردم، کبر ورزید."