چکیده:
فضاهای بی دفاع از جمله فضاهایی با ضریب آسیب پذیری بالا هستند کـه امـروزه در شـهرها بـه دلیـل رشـد و گـسترش فیزیکـی و جمعیتـی از یـکسـو و فرسـودگی و تخریـب منـاطق قـدیمی ، بـسیار افزایش یافته اند. هدف نوشتار حاضر تصریح ابعاد مفهومی فضاهای بـی دفـاع شـهری و تحلیـل معنـایی تجارب حضور در فضاهای بی دفاع شهر مشهد و آشکار ساختن حس ترس و نـاامنی موجـود در ایـن تجارب است که حول سه محور فضاهای بی دفاع، فضاهای قابل دفاع، اثـر بـی دفـاعی فـضا بـر حـس ترس و ناامنی بررسی شده است . تحلیـل پدیدارشـناختی تجربـه عبـور ١٢ مـشارکت کننـده از سـه پـل زیرگذر شهر مشهد که دارای حداکثر نوسان از لحاظ خصوصیات بی دفاعی بودهانـد نـشان داد کـه اولا در این تجارب ١٢ واحد معنایی شامل ترس از خشونت ، ترس از مزاحمت ، احـساس خـلا، احـساس ناامنی و... نهفته است که آنها را می توان در ذیل یک مقوله معنایی کلی تر با عنوان حس ترس و نـاامنی دسته بندی نمود؛ ثانیا در این تجارب، خصوصیات وقـوع مزاحمـت ، وحـشت و تـاریکی جـزء وجـوه تعمیمی در زیرگذرهایی که مشخصات فـضاهای بـی دفـاع را داشـتند و وجـود نـور مناسـب - وجـود نگهبانی - شلوغی و تردد زیاد جزء وجوه تعمیمی زیرگذر منتخب که فاقد ویژگی های فضای بـی دفـاع بود، می باشند و میزان استفاده از زیرگذرها و شدت ترس نیز جزء وجوه تفریـدی محـسوب مـی شـود. ثالثا ضعف نظارت، رویت پـذیری، خلـوتی و تـاریکی ، آشـفتگی و فرسـودگی از مهـم تـرین عناصـر بی دفاعی فضاهای شهری (پل های زیرگذر) هستند.
Introduction: Defenseless spaces including areas with high vulnerability index in the cities due to the population growth and physical expansion on one hand and the exhaustion and destruction across the old areas on the other hand، nowadays are highly increased (Laidler، 2009). Urban defenseless spaces due to the high influence on urban life especially in order to the sense of fear of crime and insecurity in the city (Newman، 1996) have a high potential to research. The main property of the defenseless spaces is lack of social monitoring. In cities، where the traffic is low or if a crime occurs the opportunity to help someone who is violated is low، gives more audacity to criminals to commit a crime (Trancik، 1986). In addition، in this type of areas instability of population can be seen and is considered as one of the most important features of defenseless spaces. Thus undefended areas are one of the most suitable points for intruders and criminals. In other words because of physical structure defenseless spaces can have an important role in creating a sense of fear and insecurity (Mortazavi، 2002). This paper aims to clarify the concept of urban defenseless spaces and semantic analysis of experiences in the defenseless areas of Mashhad and revealing sense of fear and insecurity in these experiments around three axes: defenseless spaces، defensible spaces and the sense of fear and insecurity caused by undefended spaces are investigated. Systematic review of the records showed that defenseless spaces are defined with 4 physical and social characteristic including lack of visibility، lack of being surrounded and regulatory opportunities، beaten and old space، solitude and darkness.
خلاصه ماشینی:
"خود این فـضا و ایـن رنـگ آبـی فیروزهای به غیراز تاریکی به آدم حس ترس و وحشت می ده !" آنچه مطرح شد، بخشی از نظرات رهگذران از زیرگذرهای منتخب بود که ویژگی های فضاهای بی دفاع را در برداشتند و به واقع تمام مشارکت کنندگان به اتفاق سؤالات مربوط به ویژگی های فـضای بـی دفـاع را تأییـد می نمودند و پاسخی مبنی بر تأیید ویژگی ها می دادند اما بخش دیگر مربوط به نظـرات مـشارکت کننـدگان در زیر گذر هفت تیر که به عنوان فضای قابل دفاع انتخاب شده بود، می باشد.
٥. نتیجه گیری فضاهای بی دفاع، فضاهایی با ضریب آسیب پذیری بالا هستند، و واقعیـت امـر آن اسـت کـه ویژگـی هـای فضاهای بی دفاع شهری در اغلب فضاها وجود دارند اما اغلب این ویژگی ها بر اساس نوع خـشونت و نـاامنی و ترس ناشی از احتمال وقوع آن ها دارای شدتهای متفاوتی هـستند؛ بـه عبـارتدیگـر تحلیـل ویژگـی هـای فضاهای بی دفاع بر حسب نوع خشونت و ناامنی نشان می دهد که عوامل اجتماعی و فیزیکی - اجتماعی بیشتر از عوامل فیزیکی فضاها را برای وقوع مزاحمت و ایجاد حس ناامنی بی دفاع مـی کننـد (مرتـضوی، ١٣٨٠: ٥٩).
در سطح ویژگی ها نیز عدم حضور مستمر افراد، بی نظمی فعـالیتی از ویژگـی هـای جهـت دهنـده و مـؤثر در بی دفاعی یک فضا و ایجاد حس ترس و ناامنی هستند و ازآنجایی کـه بیـشتر عوامـل اجتمـاعی در مقایـسه بـا عوامل فیزیکی - اجتماعی ویژگی های جهت دهنده می باشند، عوامل اجتماعی نیز به همان نسبت تأثیر بیشتری در بی دفاع کردن فضاها دارند (محسنی تبریزی و همکاران،١٣٩٠)؛ اما توجه به نقش عوامل اجتماعی بـه معنـای نادیده انگاشتن نقش عوامل فیزیکی نیست بلکه عوامل فیزیکی نقش قابل توجه در مستعد کردن فـضاها بـرای وقـوع سـرقت ، زورگیـری و افـزایش حـس تـرس و نـاامنی ناشـی از وقـوع ایـن پدیـدههـا دارنـد."