چکیده:
نوشتار حاضر به بررسی تاریخی برخی پیشرفتها که توسط صدرالمتالهین در مبحث روح بخاری روی داده است میپردازد. ملاصدرا روح بخاری را از جهت آنکه واسطه رسیدن تدبیر نفس به بدن جسمانی است گاهی به (عما) ـ که اصطلاحی عرفانی است ـ و گاهی به «جسم فلکی» و گاهی به «عرش» و یا «کرسی» تشبیه میکند. زیرا همه موارد فوق، در ویژگی برزخ بودن و واسطه بودن میان مراتب بالایی و پایینی خود، مشترک بوده و در رساندن فیض و تدبیر از عوالم بالاتر به عالم مادون خود تاثیرگذارند. این تشبیهات صدرالمتالهین را میتوان در راستای قاعده تطابق عالم کبیر با عالم صغیر نیز معنا کرد. برخی از این تشبیهات و همچنین بهرهگیری از قاعده تطابق دو عالم کبیر و صغیر در باب روح بخاری از سوی ملاصدرا در تاریخ فلسفه اسلامی بیسابقه بوده است.دیگر ابتکار تاریخی ملاصدرا، طرح تشکیک در وجود انسان میباشد. درواقع او براساس نگاه تشکیکی که به وجود واحد انسانی دارد، روح بخاری را واسطه میان مرتبه مثالی و بدن جسمانی دانسته و به اینصورت، جایگاه روح بخاری و مراتب مترتب برآن را در وجود تشکیکی انسانی تبیین کرده است. او با این نگاه، مسئله برقراری ارتباط میان نفس مجرد و بدن جسمانی را با استفاده از روح بخاری بگونهیی حل نموده که از اشکالی که بر مشائین وارد است مبرّا باشد. در نگاه صدرایی، روح بخاری، بدن اصلی نفس بوده و بدن جسمانی، غلاف و پوسته روح بخاری بشمار میرود
خلاصه ماشینی:
کلیدواژهها: * * * مقدمه صدرالمتألهین در مباحث اولیه مربوط به روح بخاری، با حکمای پیش از خود موافق بوده و تقریبا همان سخن آنها را در تعریف و توضیح روح بخاری تکرار کرده است، ولی در عین حال، باید توجه داشت که مبحث روح بخاری مانند بسیاری دیگر از مسائل فلسفی، در نظام حکمت متعالیه، بصورت غنیتر و ارتقایافتهتر از آنچه در فلسفههای گذشته بوده، مطرح شده است.
( 116 ) به این ترتیب در بررسی تاریخی مباحث فلاسفه پیرامون روح بخاری مشاهده میشود که ملاصدرا برای اولین بار در مقام توضیح جایگاه و همچنین کارکرد روح بخاری در وجود انسانی بعنوان برزخ میان نفس و بدن به تشبیه آن به مسئله عرفانی عما پرداخته است.
اما صدرالمتألهین، انسان را یک وجود تشکیکی و دارای مراتب عقلی، مثالی و مادی دانسته و ازاینرو در حکمت متعالیه، جایگاه روح بخاری، بین مرتبه مثالی و بدن جسمانی است در حالی که تا قبل از وی، روح بخاری، واسطه میان نفس ناطقه عقلی و بدن مادی پنداشته میشد.
( 144 ) به این ترتیب برای اولین بار در تاریخ مباحث مربوط به روح بخاری در علم النفس فلسفی، صدرالمتألهین در تبیین چگونگی برقراری ارتباط میان نفس و بدن جسمانی انسان توسط روح بخاری از قاعدة تطابق میان عالم کبیر و عالم صغیر بهره گرفته است.