چکیده:
پس از آنکه سلطنت ترک نژاد غزنوی بوسیله سلطان محمود در شرق ایران تاسیس شد، وی میبایست به عنوان تابع خلیفه عباسی ضمن در نظر داشتن پایگاه خلافت ، برای خود اعتبار ویژه کسب میکرد. سلطان محمود به همین منظور و به عنوان غازی بت شکن راهی هندوستان شد و در ایران نیز براساس سیاست مذهبی خاص خود عمل میکرد که مبتنی بر حمایت از اهل سنت و تعقیب روافض ، قرامطه و باطنیان بود. این سیاست مورد تایید خلیفه عباسی، علت بسیاری از تصمیم گیریها و سیاست های دولت غزنوی عنوان محسوب میشود. در این مقاله به دنبال یافتن پاسخ این سوال هستیم که کیفیت رابطه سلطان محمود غزنوی با مذاهب ، جریان ها و محافل مذهبی عصر خود چگونه بوده و او چه اهدافی را دنبال میکرده است ؟ به نظر میرسد سلطان محمود غزنوی به عنوان تابع خلافت عباسی به صورت نمادی تایید کننده و تثبیت کننده مذهب اهل سنت درآمده و همچنین منشور و لوای خود را از خلافت عباسی میگرفت .
خلاصه ماشینی:
"(اشپولر، ١٣٦٩: ٦/٢) شبانکاره ای در کتاب مجمع الانساب خویش ، از جمله خصائل سلطان محمود را توجه او به علم و بحث و مناظره های علمی میداند و دیگر اینکه اخبار و قصص انبیاء را مطالعه میکرد و در دین و تربیت اسلام چنان بود که اگر میشنید در اقصای مغرب بددینی یا بدمذهبی هست ، سعی وی بر این بود که او را بگیرند و دانشمندان از مذهب او بپرسند و اگر یک سر موی خلاف شریعت از کسی صادر میشد دستور به بر دار زدنش میداد.
(شبانکاره ای، ١٣٨١: ٢/ ٤٩) سلطان محمود غزنوی و محافل مذهبی جغرافیانویسان و صاحبان کتاب ملل و کتب تاریخ و ادب از مذاهب اسلامی معمول در قرن چهارم و آغاز قرن پنجم هجری بیشتر به غلبه این مذاهب در نواحی مختلف اشاره کرده اند: شافعیه ، حنفیه ، داوودیه ، ثوریه ، شیعه اثنی اشعری، اسماعیلیه ، شیعه غالیه ، قرامطه ، خوارج ، اصحاب حدیث ، معتزله ، کرامیه ، صوفیه ، سپیدجامگان ، جهمیه و قدریه .
البته در این زمان اتهام قرمطیگری به دستاویزی برای از میان بردن مخالفان تبدیل شده بود و نهایتا اینکه عهد محمد غزنوی به عهد تعصب دینی و ضعف بعضی مذاهب و قوت برخی دیگر بدل شد، بدین گونه که ابتدا و پس از متمایل شدن سلطان محمود به مذهب کرامیه ، این فرقه و رهبر آن ابوبکر محمد دارای نفوذ و قدرت فراوان شدند و به تفتیش عقاید پرداختند و بسیاری به اتهام بددینی و الحاد و باطنیگری از سوی کرامیه مورد شکنجه قرار گرفتند و مردم از سوی آنها دچار واهمه شدند."