چکیده:
محمد بن حسن صفار و کتاب بصائر الدرجات او جایگاهی مهم در منظومه اعتقادی شیعه امامیه به خصوص در مساله امامت دارد. در این مقاله سعی شده است شخصیت علمی صفار و نقش او در انتقال معارف اعتقادی بررسی شود. همچنین دو مساله اساسی که راجع به صفار و کتاب بصائر الدرجات او وجود دارد مورد پژوهش قرار گرفته است. مساله اول: آیا نویسنده کتاب بصائر الدرجات، شخصی به نام محمد بن حسن بن فروخ است و شخصیت دیگری غیر از صفار است یا اینکه محمدبن الحسن بن فروخ همان محمد بن الحسن صفار است و یک شخصیت با دو عنوان در کتب رجالی معرفی شده است؟ مساله دوم: آیا کتاب بصائر الدرجات تالیف صفار است، یا چنانچه ادعا شده نوشته محمد بن یحیی العطار بوده و او به شیوه استخراج، کتاب بصائر سعد بن عبدالله اشعری را با عنوان بصائر الدرجات به نام خودش تدوین نموده است. برای این منظور اساتید و شاگردان مطرح صفار به اختصار معرفی شده اند. همچنین میراث مکتوب و میزان اثرگذاری او در انتقال روایات اهل بیت: و نقش او در انتقال میراث مکتوب بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"نجاشی پس از نقل عناوین کتاب های صفار، یکی از طرقی را که به این کتاب ها داشته چنین مینویسد: «أخبرنا بکتبه کلها ما خلا بصائر الدرجات ، أبو الحسین علی بن أحمد بن محمد بن طاهر الأشعری القمی قال : حدثنا محمد بن الحسن بن الولید عنه بها» (رجال نجاشی،ج ١، ص ٣٥٤).
شیخ طوسی هم (با توجه به این که معتقد است محمدبن الحسن کتاب هایی مانند کتاب های حسین بن سعید دارد) دو کتاب با عناوین کتاب «الوصایا»، کتاب «التفسیر»، و کتابی تحت عنوان «سؤال ها از محضر امام حسن عسکری٧» را در فهرست کتاب های محمد بن حسن صفار آورده (البته بنا را بر این میگذاریم که شیخ طوسی در مورد کتاب البشارات اشتباه کرده و حسین بن سعید چنین کتابی نداشته باشد)، اما نجاشی متذکر سه کتاب مذکور نشده است .
علاوه بر شهرت انتساب ، دلیلی دیگر وجود دارد که قابل اغماض نیست ؛ استدلال ما این است که با بررسی آثار شیخ صدوr، میبینیم که ایشان از کتاب بصائر الدرجات صفار، بیش از ٢١ حدیث را نقل کرده است که سند آنها با سند بصائرالدرجات یکسان است .
صفار اسناد ذیل را در کتاب بصائر الدرجات آورده است ؛ در ذیل هر حدیث اسناد شیخ صدوr را نیز ذکر میکنیم : ١- حدثنا أحمد بن محمد عن ابن سنان عن ابن مسکان عن موسی بن بکر قال قلت لأبی عبد الله ٧..."