چکیده:
پسوند نامآواساز /-ast/ از پسوندهای کهنی است که در متون دری حوزة خراسان بهکار رفته است. جلال متینی، علی رواقی، نجیب مایل هروی و دیگران، با استناد به شواهد گویشی خراسانی، این پسوند را پسوندی خراسانی دانستهاند. پس از ایشان، حسن حاتمی به وجود صورت دیگری از این پسوند در گویش کازرونی اشاره کرده است؛ بی آنکه به پیشینه یا ریشة آن بپردازد. در مقالة حاضر، نگارندگان کوشیدهاند ضمن ارائة شواهدی از کاربرد این پسوند در گویشهای خوزستان و متون کهن فارسی، فرضیهای درمورد چگونگی شکلگیری آن ارائه کنند. طبق این فرضیه، پسوند مذکور در پسوند اسممصدرساز /-išt/ ریشه دارد؛ بهنظر میرسد که پسوند اخیر (-išt) در برههای خاص بهطور وسیع در ساخت نامآواها بهکار رفته است. ازسوی دیگر، در «قرآن قدس» که از متون حوزة گویشی جنوب ایران (سیستان) است، شواهدی از کاربرد /-ast/ یا /-ist/ در مقام پسوند اسممصدرساز دیده میشود. ظاهرا این شواهد شاذ، حلقة پیوند تاریخی پسوند نامآواساز خراسانی (-ast) و پسوند نامآواساز جنوبی (-ešt) هستند.پسوند نامآواساز .ast-. از پسوندهای کهنی است که در متون دری حوزة خراسان به کار رفته است . جلال متینی، علی رواقی، نجیب مایل هروی و دیگران، با استناد به شواهد گویشی خراسانی، این پسوند را پسوندی خراسانی دانسته اند. پس از ایشان، حسن حاتمی به وجود صورت دیگری از این پسوند در گویش کازرونی اشاره کرده است ؛ بی آنکه به پیشینه یا ریشۀ آن بپردازد. در مقالۀ حاضر، نگارندگان کوشیدهاند ضمن ارائۀ شواهدی از کاربرد این پسوند در گویش های خوزستان و متون کهن فارسی، فرضیه ای درمورد چگونگی شکل گیری آن ارائه کنند. طبق این فرضیه ، پسوند مذکور در پسوند اسم مصدرساز .tis-. ریشه دارد؛ به نظر میرسد که پسوند اخیر (tis-) در برهه ای خاص به طور وسیع در ساخت نامآواها به کار رفته است . ازسوی دیگر، در «قرآن قدس» که از متون حوزة گویشی جنوب ایران (سیستان) است ، شواهدی از کاربرد .ast-. یا .ist-. در مقام پسوند اسم مصدرساز دیده میشود. ظاهرا این شواهد شاذ، حلقۀ پیوند تاریخی پسوند نامآواساز خراسانی (ast-) و پسوند نامآواساز جنوبی (tes-) هستند.
خلاصه ماشینی:
"19 نامآوا ساخته است : فارسی خراسانی شوشتری بختیاری tarakkast «صدای شکستن چیـزی خشک در زیر دندان، یا صدای ــ tterekes «صدای برخورد اشیا» خوردن انگشت به در» (فکرت، (56 :1376 شرقشت «صدای زدن، صدای araqqasts «صدایی چون خوردن tereγess «صدای شلیک و رعد و افتادن چیزی بر زمین ، صدای چوب بر چیزی با نیرو» (همان: ٥٧) برق، صدای برخورد دو چیز» تصادم دو جسم » horrast «بانگ و آواز بلند که از برخورد یا افتادن چیزی پدید آید» ــ thores «صدای ریزش کوه » (رواقی، ١٣٨١: ٣٥٩) taqqast «صدای تفنگ » (مایل ttaγes «صدای برخورد دو چیز با ــ هروی، ١٣٧٨: ١١٧) هم » tares «عرعر» arrast «عرعر خر» (همان) ــ فارسی خراسانی شوشتری بختیاری gorombast «صدای ناگهانی گرمبشت «صدای افتادن و tgerembes «صدای دهل یا افتادن گرمب » (زمردیان، ١٣٨٥: ١٥٩) سقوط » چیزی سنگین بر زمین » gorrast «نامآوایی که از افتادن و خراب شدن ساختمانی یا بلند شدن شعله های آتش یا برخاستن tgoros «شعلۀ آتش » (مددی، ١٣٩٢: ــ دسته ای از پرندگان از روی درخت (246 شنیده میشود» (زمردیان، ١٣٨٥: (158 derengas «نامآوایی که از افتادن tderenges «صدای برخورد دو اشیاء فلزی بر زمین به گوش ــ چیز» میرسد» (زمردیان، ١٣٨٥: ٩٤) در واژة شوشتری «شرقشت »، همخوان پیش از پسوند نامآواساز، مانند گویش های خراسان، مشدد شده است که دلیل دیگری برای تأیید خویشاوندی پسوندهای ."