چکیده:
این پژوهش نقدی است بر کتاب الرسالة الحاتمیة نوشتة محمد بن حسن حاتمی (388 هـ) که صد مضمون از اشعار متنبی را متأثر از حکمت یونان دانسته است. این جستار کوشیده است این حکمتها را از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قـرار دهد و نشان دهـد علاوه بر اینکه منبعی بـرای این حکمتهای یونانی وجود ندارد، این مضامین قبل از آنکه یونانی باشند اسلامی هستند و بسیاری از آنها در فرهنگ ایرانیان باستان وجود داشته است، همچنین میتوان ادعا کرد که حاتمی در انتخاب برخی حکمتها دچار خطا شده و تطبیقی شایسته در این زمینه نداشته است، به علاوه بسیاری از این صد مضمون مشترک هستند. تأثیر فراوانی که الرسالة الحاتمیة در ادب عربی گذاشته است، از دلایل انتخاب این کتاب برای بررسی و پژوهش میباشد.
خلاصه ماشینی:
این جستار کوشیده است این حکمتها را از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قـرار دهد و نشان دهـد علاوه بر اینکه منبعی بـرای این حکمتهای یونانی وجود ندارد، این مضامین قبل از آنکه یونانی باشند اسلامی هستند و بسیاری از آنها در فرهنگ ایرانیان باستان وجود داشته است، همچنین میتوان ادعا کرد که حاتمی در انتخاب برخی حکمتها دچار خطا شده و تطبیقی شایسته در این زمینه نداشته است، به علاوه بسیاری از این صد مضمون مشترک هستند.
منابع حاتمی حاتمی برای حکمتهای یونانی و ابیات متنبی، هیچ منبعی ذکر نکرده است و وقتی دست کم دو شاهد از ابیات منسوب به متنبی در دیوان او دیده نشود، (شمارة 78 و 94 ص 857 و 930) چگونه میتوان با اطمینان گفت که این عبارات از ارسطو است.
براساس این تحقیق از صد بیتی که حاتمی از متنبی نقل کرده است، دست کم 65 مورد از آنها در شرحهای عکبری و برقوقی برگرفته از اشعار شاعران دیگر دانسته شده است.
مضامین مشابه در کتاب حاتمی در پارهای از موارد، شاهد تکرار مضامین حکمتها میباشیم، حاتمی خواسته یا ناخواسته با تکرار مضامین مشترک، موضوع را بزرگنمایی کرده است به این معنی که اگر مضامین مشترک را در ذیل عنوانهای واحد قرار میداد، 100 شاهـد او دست کم به 50 تا 60 مورد میرسید، احسان عباس تکرار مضامین را از اشکالات کتاب میداند (نک: عباس، 1977: 158)، برای نمونه حاتمی دیدگاه ارسطو را دربارۀ مرگ در چهار جای مختلف نقل کرده است: 2-4-1.