چکیده:
کتاب اصول اقلیدس با مقدمه ای شامل تعاریف، اصول موضوعه و علوم متعارفه (بدیهیات) آغاز شده است؛ پنج اصل موضوعه، در علم هندسه، توسط اقلیدس بدون هیچگونه توضیح و استدلالی ارائه شده است؛ اما با توجه به اهمیت اصول موضوعه که پایههای اساسی برای اثبات قضایای هندسی هستند، بعضی از شارحان و مترجمان کتاب اصول اقلیدس برخی از اصول موضوعه را توضیح و بعضی دیگر را به گونهای اثبات کردهاند. قطب الدین شیرازی و حاتم بن فضل نیریزی از جمله مترجمانی هستند که توضیح بعضی از اصول موضوعه و اثبات برخی دیگر را ضروری دانسته ند.مقاله حاضر به مقایسه روش قطب الدین شیرازی و روش توسط فضل بن حاتم نیریزی، یکی از شارحان متقدم کتاب اصول اقلیدس، میپردازد.
خلاصه ماشینی:
1 قطب الدین شیرازی ، نیریزی و اصول موضوعه هندسه اقلیدس 2 فاطمه دوست قرین چکیده کتاب اصول اقلیدس با مقدمـه ای شـامل تعـاریف اصـول موضـوعه و علـوم متعارفـه (بدیهیات ) آغاز شده است ؛ پنج اصل موضوعه ، در علم هندسه ، توسـط اقلیـدس بـدون هیچ گونه توضیح و استدلال̀ی ارائه شده است ؛ اما با توجه به اهمیت اصول موضوعه کـه پایه های اساس̀ی برای اثبات قضایای هندس̀ی هسـتند، بعضـ̀ی از شـارحان و مترجمـان کتاب اصول اقلیدس برخ̀ی از اصول موضوعه را توضـیح و بعضـ̀ی دیگـر را بـه گونـه ای اثبات کرده اند.
اصل موضوع قضیه ای است کل̀ی و غیر بدیه̀ی که ذاتا ب̀ی نیاز از اثبات نیست امـا در دانش̀ی خاص بدون استدلال پذیرفته م̀ی شود و استنتاج احکام دیگر بر پایـه آن صـورت ١ برای آگاه̀ی بیشتر از مقایسه ترجمه اصول اقلیدس قطب الدین شیرازی و ترجمه ها و تحریر ذکر شده ، مراجعه کنید به مقاله نگارنده با عنوان "نگاه̀ی به ترجمه اصول اقلیدس قطب الدین شیرازی " در مجلـه تاریخ علم دانشگاه تهران که در دست چاپ است .
اما نیریزی اثبات این اصل موضوعه را به عنوان قضیه بیست و نهم مقالـه اول اصـول اقلیدس و به نقل از اغانیس آورده است و به این ترتیب به نـوع̀ی آن را در زمـره مسـائل دانسته است : فرض م̀یکنیم که دو خط راست یB و GD را خط EZ قطع کرده باشد بـه طـوری که مجموع دو زاویه متقابل داخل̀ی E١ و Z١ کمتر از ١٨٠ درجه باشـد، در ایـن صـورت یB و GD متوازی نیستند.