چکیده:
هدف ایـن مقالـه بررسـی ، تحلیـل و مقایسـة موسـیقی بیرونـی و کنـاری غزلهای سنایی و عطار است . یعنی پـرداختن بـه جنبـه هـایی از شعرشـان کـه کمتر به آن توجه شده است . بـدین منظـور نخسـت پـس از ذکـر مقدمـه ای دربارة موسیقی شعر، اوزان غزلهـای ایـن دو شـاعر، بـا ارایـة جـدولهایی ، از منظرهای مختلف مقایسه می شود. سپس به موسیقی کناری پرداختـه قافیـه و ردیف غزلهایشان را از نظرگاه آوایی و بدیعی با یکدیگر مقایسه کـرده، در پایان به این نتیجه مـی رسـد کـه ، غنـای موسـیقی بیرونـی و کنـاری در غـزل سنایی ، در مجموع بیشتر از عطار است .
خلاصه ماشینی:
ولـي سـنايي بـراي گفـتن ٤٠٨ غزل خود از ٩ بحر عروضي بهره برده است : بسامد بحرهاي مورد استفادة عطار بسامد بحرهاي مورد استفادة سنايي (رجوع شود به تصویر صفحه) با توجه به آن که عطار، در دو بحر بسيط و مقتضب ، تنها يک غزل سـروده اسـت ، آمـار نشان مي دهدکه ، به نسبت تعداد غزلهاي سروده شدة عارف غزنه - که کمتر از نصـف شـيخ نيشابور غزل سروده - غزل هاي او از تنوع بحري بيشتري برخوردار است .
نکته گفتني ديگر درباره اوزان انتخابي اين دوشاعر آن است که اگر ايـن زحافـات را با شمار وزنهاي نامطبوعي که تقي وحيديان درکتاب بررسي منشأ وزن شعر فارسي خود نام برده مطابقت دهيم تنها يک وزن مفعول مفاعلن مفـاعلين در ميـان غزلهـاي هـر دو شاعر يافت مي شود که آن هم سنايي ٤ و عطـار ٣١ بـار از ايـن وزن اسـتفاده کـرده انـد مي توان نتيجه گرفت اوزان انتخابي هر دوي اين ها، جزو اوزان مطبـوع و خـوش آهنـگ شعر فارسي است .
باتوجه به اين آمار و پس از اين ، با بررسي رديف مي توان ادعا کـرد کـه ، موسيقي کناري در شعر سنايي از ارزش و غناي بيشتري نسبت به عطار برخوردار است : رده بندي انواع هجاهاي قافيه عطار سنايي (رجوع شود به تصویر صفحه) 135 از منظري ديگر، اگر به نوع و مفهوم واژه هايي که در جايگاه قافيه اين دو شاعر به کار رفته ، دقت کنيم ، به اين نتيجه مي رسيم که شيخ عطـار دلبسـتگي خاصـي بـه انتخـاب وکاربرد زياد، نوع ويژه اي از واژه ها داشته ، به گونه اي که باپي بردن به معناي اين واژه ها، مي توان به ميزان زيادي ، با جهان بيني و ايدئولوژي شـاعر آشـنا شـد.