چکیده:
بازنامه ینال خلیل تاشیبن یوسف بن احمدبـن الـب تـاش بخـاری، یکـی از ارزشـمندترین آثارمیراث دامپزشکی اسلامی است که از دوران سلطنت سنجربن ملک شاه (٥١١ـ٥٥٢ ق ) در میان تاریخ پرتلاطم این مرز و بوم برجای مانده است . این کتاب حاوی مقدمه ای بسیار سودمند در تاریخ بازداری و دو بخش اصلی است ؛ بخش اول در کلیات بازداری مشـتمل بر ٢٤ باب و بخش دوم در معالجات مشتمل بر ٦٨ باب کوتاه ولی پرمغز که با نثری بسیار نکو به رشته تحریر درآمده است و از لحاظ معرفی بـازداران پیشـین ، جـانوران ، گیاهـان ، ادویه و متن کهن آن ، که در سبک نثر مرسل جای میگیرد، بینظیر است . از ایـن بازنامـه تنها یک نسخه در کتابخانه آیت الله مرعشی برجای مانـده اسـت . نگارنـده در ایـن مقالـه جوانبی از این اثر را بررسی کرده است .
خلاصه ماشینی:
"بازنامۀ ینال خلیل تاشی شکارنامۀ ایلخانی آنگاه اگر باز در زمستان در آب افتد تا باز را تر کند و سرما سخت بود و آبـادانی دور بـود، بیم فسردن باز باشد؛ تدبیر ترکان آن است کـه باز را فرو گیرند و در قباچه بندند و پای بـاز را در چیزی ببندند و بپیچند تا چنـگ نزنـد و میان قبای خود یا در بغل خود بپیچد چنان که سینۀ باز را بر شکم خویش برنهد و میان فراخ بندد تا از حرارت آدمی گرم شـود و خشـک گردد و اگر سرما سخت تر بـود و بـازدار نیـز سرما یابد همچنین قباچه پیچـد آنگـاه تـوبرة اسب بر سر اسب کشد و بند توبره چنـان دارد که دهن اسب به وی نرسد تا نفس اسـب او را گرم کند و به خانه باید سیر کردن و در صحرا سیر نباید کردن و زود به آتـش نبایـد نمـودن (ص ٥٠).
نمونۀ زیر خود دلیل روشنی بر این شباهت است : ترجمۀ بازنامۀ نوشیروانی جامع العلوم ستینی بازنامۀ ینال خلیل تاشی علاج او آن است کـه از پیه خـروس و یـک قیـراط نفت سفید بـه آب بیـامیزد و نیک با یکدیگر بمالد پس هر روز یک قطره به گـوش بـاز چکاند وقتـی از بامـداد سـه ســاعت گذشــته باشــد و در جایگــاهی گــرم و تاریــک بدارند و هـر روز از گوشـت مرغ و خون گـرم او را سـیر کنند نافع بود (ص ٥٠٣٥)."