چکیده:
عقلا در مفاهمه خود، شرایط و فضای زمانی و مکانی را در نظر میگیرند، لذا درک کامل این مفاهمات ، فارغ از این مساله ، امری مشکل و در برخی موارد غیرممکن است . دریافت مفاهیم نهج البلاغه نیز بدون توجه به فضا و موقعیت های صدور کلام امیرالمومنین (ع )، دریافتی ناقص خواهد بود. دانستن فضای صدور کلام امام علی (ع ) سبب درک مفهوم و مصداق کلمات به کاررفته در سخنان آن حضرت ، برطرف شدن ابهام و یافتن پاسخ برخی شبهات وارده به متن نهج البلاغه و نیز کشف مطابقت سخنان حضرت با مقتضای حال مخاطبان آن می شود. از سوی دیگر میتوان شخصیت امیرالمومنین (ع ) و معاصران ایشان را از این رهگذر شناخت و شیوه ی تربیتی و حکومتی آن حضرت را با فهم فضای صدور عبارات این کتاب شریف ممکن ساخت . بخش عمده ای از فضای صدور نهج البلاغه را میتوان با تحلیل متن نهج البلاغه ، مراجعه به مسانید و مصادر این کتاب و بهره گیری از برخی منابع حدیثی و تاریخی به دست آورد.
خلاصه ماشینی:
"!» حـال ایـن سـؤال مطـرح میشود که چرا حضرت یک جا از دشنام دادن نهی میکند و در جایی دیگر خود این چنین کلماتی بر زبـان میآورد؟ با مراجعه به فضای صدور هر دو خطبه تضاد ظاهری حل خواهد شد؛ زیرا امام وقتی در جنـگ صـفین شنید که یارانش شامیان را دشنام میدهند، فرمود: آن ها را دشنام ندهید؛ بلکه کردارشان را بیان و حـالات آن ها را بازگو نمایید و بهتر آن است که بگویید: خدایا خون ما و آن ها را حفـظ کـن و بـین مـا و آن هـا را اصلاح فرما (اسکافی، بیتا: ١٣٧؛ ابن ابیالحدید: ٢١-٢٤).
٣. شناخت ویژگیهای امام علی (ع ) از دیگر فواید شناخت اسباب صدور شناخت ویژگیهای امیرالمؤمنین است ؛ ویژگیهایی چون : الف - تبحر امام (علیه السلام ) در بلاغت : فصاحت و بلاغت کلام امام وقتی بیشتر نمایان مـیشـود که مطابقت آن با مقتضای حال مخاطب آشکار شود و ایـن مسـأله بـا دانسـتن شـأن صـدور آن سـخنان امکان پذیر است ، در این رابطه میتوان به برخی خطبه های حضرت که در آغاز جنگ و برای تحریک سپاه ایرادشده است اشاره نمود: تحریض به جنگ (خطبه ٢٤١)، آموزش فنون رزمـی (خطبـه ١١ و ٤٨ و ٦٦ و ١٢٢ و ١٦٧ و ١٩٠)، مـدح شـهادت (خطبـه ٦٥) و سـرزنش فـرار از جنـگ (خطبـه ٦٥ و ١٢٤) از جملـه موضوعاتی است که حضرت در بخشی از سخنانشان به آن پرداخته اند."