چکیده:
از اواسط قرن یازدهم تا قرن چهاردهم میلادی، سرزمین ارمنستان دستخوش حملات متعدد ترک ـ مغول شد. سلجوقیان و اتباع آنان، چادرنشینان ترکمان، در نتیجه سیاستهای تجزیه طلبانه امپراتوری بیزانس در ارمنستان و نیز اختلاف میان گروههای مختلف ارمنی توانستند ارمنستان را مورد تاراج و تاخت و تاز خود قرار دهند. در طول حملات و حاکمیت سلجوقیان، بسیاری از خانوادههای ارمنی پراکنده شدند و از جمله به گرجستان پناه بردند و در آنجا برای استقلال سرزمینشان اقدام کردند. در دورههای بعد مغولان نیز در پی تعقیب خوارزمشاه پا به نواحی ارمنستان گذاشتند. به رغم تلفات جانی و مالی که بر مردم ارمنستان وارد شد، مغولان توانستند به دلایل تساهل مذهبی و آزادی تجاری حمایت روحانیون، تجار، و برخی اشراف ارمنی را به خود جلب کنند، اما در ادامه با گرایش ایلخانان به اسلام، سختگیریهای مالی و مذهبی بیشتری بر مردم ارمنستان وارد شد. در طول این قرون متمادی از سلجوقیان تا مغولان، تغییرات عمدهای در ترکیب قومی و جمعیتی، اقتصاد، و اوضاع سیاسی و اجتماعی ارمنستان پدید آمده بود.
خلاصه ماشینی:
"نه تنها ارمنیان دارای مذاهب مختلف: وابسته به حواریون، ارتدوکس و مسلمان بودند که البته در طول تسلط سلجوقیان در آسیای صغیر جمعیت عمدهای را تشکیل میدادند، بلکه بلافاصله در نتیجه ازدواجهای قومی میان دو طرف یک جماعت ارمنی ـ ترکی پدید آمده بود.
نتیجه اولین برخورد با نیروهای قفقازی این بود که در حدود 10 هزار ارمنی و گرجی تحت فرمان شاه گئورگی ششم لشا 8 و اتابیگش ایوان زاکاریان در شمال شرق ارمنستان در منطقه کاتمان 9 از سپاهیان مغول شکست خورده بودند.
تاخت و تاز ترکان قبچاق اگرچه نسبت به حملات سابق و موفق آنان از وخامت کمتری برخوردار بود، با این حال، به استمرار وضعیت امور مشوش شده که توسط مغولان آغاز شد، سهیم بودند، به طوری که آنان سپاه ارمنی ـ گرجی را از تعدادی رهبران توانا و لایق خالی کردند و همچنین بدون شک روحیه جنگجویان را نیز تحلیل بردند.
شکست سلجوقیان روم در کوسه داغ برای ارمنیان بسیار حائز اهمیت بود، زیرا که هم از Gardman Charek Getabek Vardanashat Dmanis Kose Dagh لحاظ داخلی و هم به لحاظ خارجی استقلال دولت ارمنی کیلیکیه را به دنبال داشت و همچون مهرههای بازی دومینو باقیمانده شهرهای کلیدی مرکز آسیای صغیر چون ارزنجان، قیساریه، سباستیا / سیواس، ملطین/ ملطیه و دیوریجی به ترتیب سقوط کردند.
اما در یک مقابله به مثل در ارتباط با شورش قفقازیها طی سالهای 1261-1259 مغولان کلیساها و Nerses Kostandin St. Tadeos Tatev نواحی کاتولیک شده گرجی تحت انقیاد خود را به نابودی کشاندند و امیر ارغون (خودش یک مسلمان بود) حسن جلال شاهزاده مسیحی را به دلیل مرتد شدن تا حد مرگ شکنجه داد."