چکیده:
داشتن شناخت صحیح و روشن از حقیقت «روح» و استعمالات آن در قرآن و روایات، کلید فهم بسیاری از اصول و مبانی دین اسلام است. برای رسیدن به فهمی صحیح و روشن از حقیقت «روح» باید استعمالات قرآنی و روایی آن کانون توجه جدی قرار گیرد؛ به ویژه باید نسبت این استعمالات با یکدیگر تبیین شود. بدیهی است که اگر نسبت این استعمالات، اشتراک معنوی باشد، تفسیر ما از حقیقت «روح» کاملا متفاوت با تفسیری خواهد بود که بر اساس «اشتراک لفظی» صورت می گیرد. نوشتار حاضر با توجه به این مسئله، دیدگاه علامه طباطبائی را به عنوان شخصیتی که کانون توجه اندیشمندان اسلامی است، بررسی کرده است. به نظر می رسد با توجه به آثار علامه، نمی توان مبنای مشخصی را درباره نسبت استعمالات قرآنی و روایی «روح» به ایشان نسبت داد. برخی از آثار ایشان صراحت در «اشتراک معنوی» استعمالات «روح» دارند؛ درحالی که ایشان در برخی دیگر از آثار، به اشتراک «لفظی» استعمالات «روح» روی آورد و به «اشتراک لفظی» آنها تصریح می کند. پیامدهای تفسیری این عدم تعیین مبنا، اختلاف دیدگاه علامه در تفسیر آیات مرتبط با استعمالات «روح» است. نوشتار حاضر به روش کتابخانه ای اطلاعات را گردآوری می کند و به صورت توصیفی ـ تحلیلی به ارزیابی آنها می پردازد و در پایان، با بررسی استعمالات قرآنی و روایی «روح»، مبنایی ثابت در این زمینه ارائه می دهد.
خلاصه ماشینی:
"ایشان در آغاز با استناد به آیاتی که روح در آنها به صورت مطلق استعمال شده است، تصریح میکند که حقیقت روح خلقی مستقل، دارای حیات و علم و قدرت و همسنخ با عالم امر است (همان، ج12، ص 205و206) که این مبنا با دیدگاه پیشگفتة ایشان مبنی بر اشتراک لفظی استعمالات قرآنی و روایی روح سازگار است؛ اما علامه در پایان تفسیر همین آیه میگوید روح یکی از مخلوقات الهی و حقیقت واحدة ذات مراتب و درجات مختلف است (همان، ص207).
2. روح امری، واسطة نفخ روح در آدم بوده است با توجه به مستنداتی که در پی میآیند این معنا ثابت میشود: الف) به استناد روایاتی که در تفسیر آیة شریفة «نفخت فیه من روحی» وارد شدهاند (صدوق، 1398ق، ص 170-172؛ کلینی، 1407ق، ج 1، ص 133و134؛ طبرسی، 1403ق، ج 2، ص 323؛ فیض کاشانی، 1406ق، ج 1، ص 416)، این آیه در مقام بیان کیفیت خلقت ارواح بشری نیست، آنگونه که علامه طباطبائی به آن اشاره کرده (همان، ج 20، ص 174)، بلکه فقط در مقام بیان کیفیت خلقت روح حضرت آدم( است، و مراد از روح در آیه، روح برگزیدة الهی است."