چکیده:
تحول مفهوم دولت در ایران معاصر از دولت استبدادی به دولت مشروطه ، پس از آن به دیکتاتوری سلطنتی و سپس به جمهوری اسلامی (مردم سالاری دینی) توسط نظریه پرداز این تئوری، امام خمینی ختم شد. مقاله حاضر به این سوال پاسخ میدهد که دولت مطلوب امام (ره ) براساس نظریات دولت ، به لحاظ «مفهوم » (ارگانیکی و مکانیکی)، «ساختار» (حداکثری و حداقلی)، و «نظریه » (تبیینی و تجویزی)، چه نوع دولتی است . در جواب به این سوال ، سوالات دیگری مطرح می شود؛ مفهوم دولت چیست ؟ ماهیت و منشاء دولت چیست ؟ اندازه دولت چگونه است و... در پاسخ فرضیه تحقیق عبارت است از: دولت مطلوب امام (ره ) علیرغم اینکه با نظریات دولت در غرب متفاوت است . اما دارای ویژگیهایی از دولت ارگانیک و مکانیک است و به لحاظ ساختاری نظارتی و تعاملی است و ویژگیهایی از دولت تجویزی و تبیینی را نیز دارد.
خلاصه ماشینی:
اما در مفهوم دوم دولت به منزله ابزاری حاصل عمل ارادی انسان و مصلحت های اوست ؛ یا قراردادی است که برای تأمین نظم و امنیت تدوین شده است ؛ و چون دارای ماهیتی ارادی است قابل تفکیک از جامعه و فرد است (همان : ٤٨).
نظریه مشروطه شیعه ، به ویژه در آثار محقق نائینی (١٢٧٧-١٣٥٤/٥ ق ) بر رهیافت سلبی دولت و نفی ولایت سیاسی فقیهان در دوره غیبت بنا شده بود؛ اما اندیشه های امام خمینی(ره ) که اساس جمهوری اسلامی است ، آشکارا بر رهیافت ایجابی دولت و تأکید بر ولایت سیاسی فقیه استوار است .
بدین لحاظ نظریه امام خمینی(ره ) که اکنون با عنوان «نظام جمهوری اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه » شناخته شده است ، ساختار و چهارچوب ویژه و منحصر به فردی دارد که آن را در سطور زیر مورد بررسی قرار میدهیم .
به طور خلاصه ، چنان که اندیشه و رویه سیاسی امام نشان میدهد، وی به عنوان مبتکر نظریه و دولت جمهوری اسلامی، کوشش اساسی را در همسازی نظریه ولایت سیاسی فقیه و نظم جمهوری در دنیای شیعه آغاز کرده است ؛ اما از سوی نهاد ریاست جمهوری را عالیترین نماد «جمهوری بودن » حکومت میداند و از این حیث به اولویت رأی ملت و لزوم پیروی از «آراء محترم ملت » در امضای حکم ریاست جمهوری نظر دارد؛ و از سوی دیگر به اعتبار ولایت سیاسی فقیه ، شرعی بودن قدرت و تصمیمات ریاست جمهوری به تنفیذ و نصب فقیه حاکم ارجاع میدهد.