چکیده:
چکیدهپیرامون صفات ذاتی خداوند دو دیدگاه عمده وجود دارد. فلاسفه اسلامی قبل از صدرا و متکلمان امامیه عینیت صفات و ذات را برگزیدند. دسته ای از متکلمان غیر امامیه مانند اشاعره و کرامیه قائل به زیادت صفات بر ذات شدند ملاصدرا با رد کردن دیدگاه متکلمین غیر امامیه ادعای فلاسفه و متکلمان امامیه قبل از خود را که تنها با مبنا قرار دادن بساطت ذات، کثرت صفات را از ذات واجب نفی کردند؛ برگزید و ادعای عینیت صفات و ذات در تحقق خارجی را مطرح کرد. وی ضمن تشبیه رابطه صفات و ذات به رابطه معقولات ثانی فلسفی و وجود، و با استفاده از حیثیت تقییدیه کیفیت عینیت صفات و ذات را بیان کرد. ملاصدرا در مقام تصدیق و اثبات علاوه بر بیان محذورات زیادت صفات بر ذات و شکل دادن آنها در قالب قیاس استثنائی؛ استدلال های دیگری را اقامه کرد که با استفاده از مبانی خاص فلسفی خود نظیر اصالت و تشکیک وجود به اثبات مدعای خویش نائل آمد. به مناسبت طرح بحث صفات ذات؛ صفات اضافی، سلبی و فعلی هم بررسی شد که با تحلیل صدرا صفات اضافی و سلبی عین ذات واجب هستند و صفات فعل هم به اعتبار ارجاع به صفت قدرت عین واجب شدند.واژه گان کلیدی: صفات ذات، وحدت ذات، کثرت صفات، بساطت.
خلاصه ماشینی:
فـارابی معتقد است صفات ذاتی و اضافی همه در درون ذات حق هستند به نحوی که کمالاتی که بـرای خداوند ثابت می شود نباید به گونه ای باشد که با بساطت و عدم انقسام ذات منافات داشته باشـد؛ بلکه همه این کمالات بر وجود واحد غیرمنقسم دلالت دارد و این صفات کمالی عین ذات واحـد حق تعالی است (فارابی ، ١٩٩٦: ٤٧-٤٩؛ همو، ١٤٠٥: ١٠٦).
در مرتبـه مصداق در وهله اول زیادت صفات بر ذات را رد می کند؛ زیرا یـا باعـث نیازمنـدی ذات بـه غیـر می شود که با وجوب وجود ناسازگار است ؛ یا محذور راه یابی دو جهت فعل و انفعال در مقـام ذات را در پی دارد که بساطت ذات آن را نفی می کند (ابن سینا، ١٤٢١: ٢١٨)؛ و در وهلـه دوم ، صـفات را از لوازم ذات واجب معرفی می کند (همان : ٢٢٦).
صـدرا در مقام پاسخ گویی به این اشکال با توجه به مبانی فلسفی خویش یعنی اصالت و تشکیک وجـود می گوید تمام حقایقی که در مراتب مادون هستند در مراتب بالا به نحو اعلی و اتم محقق اند، بـه گونه ای که هر مرتبه ای حکم خاص همان مرتبه را دارد: «همان گونه که اصل وجود حقیقت واحد است در عین حال در واجب ، واجب و در ممکن ، ممکن و در جـوهر، جـوهر و در عـرض ، عـرض خواهد بود.
٥. عینیت صفات اضافی با ذات صدرا معتقد است همان گونه که اتصاف وجود واحد در واجب به صفاتی چون علم ، قدرت ، حیات و ...