چکیده:
احادیثی که در زمینه تفسیر قرآن کریم از معصومین علیهم السلام رسیدهاند همه در یک سطح و جهت معنایی نیستند و از وجوه و سویههای معنایی مختلفی برخوردارند، به طوری که بعضی از روایات تفسیری (حتی در ذیل یک آیه) دارای تعابییر مختلف و حتی مضامینی به ظاهر متعارض با روایات دیگر در همین زمینه است و هر یک توضیحی از آیه ارائه نموده که گاهی با توضیح روایت دیگر در مورد آیه قابل جمع و یا سازگار نیست؛ اما ائمه علیه السلام خود به گوناگونی روایات خویش اشاره و تایید نمودهاند که روایات آنها دارای معاریض کلام و بطن پذیرند و دارای سطوح مختلف معنایی هستند که به اقتضاء، سطوحی از بطون قرآن که به تناسب درک مخاطب، نوع سوال و ... بیان شده است. روایات متعدد از ائمه علیهم السلام بر اهمیت شناخت سویههای مخفی سخنان اهل بیت علیهم السلام و ارزش فهم عمیق و درایت مراد روایات تاکید دارند. بنابراین شایسته نیست به محض بر خورد با روایات به ظاهر متعارضی در زمینه روایات تفسیری به دیده انکارو یا غلو به آن نگریست، بلکه باید با دقت و درایت به جهت فهم و درک روایت اقدام نمود. این تحلیل (اتهام غلوو جعل در بعضی از روایات صحیح) ناشی از عدم تفکیک آنها از حیث مراتب و حوزههای مختلف معنایی در قرآن و روایات است. قطعا دسته بندی و گونه شناسی روایات تفسیری و تقسیم این روایت به ظاهر و باطن یکی از راههای درک بهتر و صحیحتر روایات تفسیری معصومان علیهم السلام است.
خلاصه ماشینی:
"عبدالهادی فقهی زاده؛ دانشیار دانشگاه تهران مهدی خوشدونی؛ دانشجوی دکتری دانشگاه تهران (پردیس قم) چکیده: احادیثی که در زمینه تفسیر قرآن کریم از معصومین علیهم السلام رسیدهاند همه در یک سطح و جهت معنایی نیستند و از وجوه و سویههای معنایی مختلفی برخوردارند، به طوری که بعضی از روایات تفسیری (حتی در ذیل یک آیه) دارای تعابییر مختلف و حتی مضامینی به ظاهر متعارض با روایات دیگر در همین زمینه است و هر یک توضیحی از آیه ارائه نموده که گاهی با توضیح روایت دیگر در مورد آیه قابل جمع و یا سازگار نیست؛ اما ائمه علیه السلام خود به گوناگونی روایات خویش اشاره و تایید نمودهاند که روایات آنها دارای معاریض کلام و بطن پذیرند و دارای سطوح مختلف معنایی هستند که به اقتضاء، سطوحی از بطون قرآن که به تناسب درک مخاطب، نوع سؤال و ...
28 در حالی که روایت اول در زمره روایات تفسیر ظاهر قرآن است و ارتباط فضای آیه با الفاظش را توضیح میدهد و در زمره روایات توضیحی29 و یا همان ایضاح مفهومی قرار دارد؛ اما روایت دوم در زمره روایات تفسیر باطن قرآن میگنجد و در زمره روایات معرفی کننده اهل بیت علیهم السلام و جایگاه آنها در ارتباط با قرآن است و در گونهای دیگر از روایات تفسیری قرار دارد و تعبیر بیان شده توسط معصوم علیهم السلام در آن ارتباطی با الفاظ و معانی ظاهری آن ندارد، بلکه مقاصدی عالی و ماورای الفاظ موجود را بیان میکند و آن این است که میتوان در تحلیل روایت مزبور گفت: همانطور که پیرایش بدن از زوائد در مناسک ظاهری عمومی حج اهمیت دارد، در مناسک باطنی و معنوی نیز پیرایش باطنی و معنوی مهم است که آن هم در گروه دیدار با امام علیه السلام و عرض ارادت به ساحت ایشان است30 و مومن با دیدار امام علیه السلام چرک و زنگار قلبش پاک میشود و دو نوع تطهیر در این روایات مذکور است، یک تطهیر ظاهری از چرک و دوم تطهیر باطنی از جهل و ضلالت."