چکیده:
یکی از مباحث مهم علوم قرآن که ریشه در روایات پیامبر و اهل بیت: دارد، بحث ظاهر و باطن قرآن است. تاکنون محققان زیادی به بحث درباره مقصود از باطن و تاویل قرآن و معرفی معیارهایی برای شناخت ظاهر قرآن از باطنش روی آوردهاند. معمولا محققان برای تنزیل و ظاهر قرآن، معانی روشن و تحتاللفظی قرآن، چیزهایی که قرآن درباره آن نازل شده، تفسیر و شان نزول، تطبیق آیات قرآن بر مصادیق طبیعی و معانی دیگری نزدیک به اینها برداشت کردهاند. تدوین آثار فراوان درباره باطن قرآن حکایتگر دشواری بحث در این موضوع است. مقاله حاضر برخلاف رویه متداول میان محققان، تلاش کرده است از طریق بحث درباره مفهوم ظاهر و تنزیل قرآن، به حل مساله تمایز میان معانی ظاهری و باطنی قرآن بپردازد. رهاورد این بحث این است که هر معنایی که نخستین مخاطبان پیامبر از آیات شریفه دریافت کرده و در ذهنشان نقش میبست، ظاهر و تنزیل قرآن بوده و هر معنای دیگری که ورای آن فضای نزول و فهم مخاطبان اولی از آیات قرآن دریافت شود، خواه در زمان رسول خدا6 یا بعد از آن، باطن و تاویل قرآن خواهد بود. بیشک سیاق و فضای نزول، مهمترین قراین آگاهی از معنای ظاهر و تنزیل قرآن است.
One of the most important issues in the Qurānic science، which is rooted in the Prophet and Ahlolbayts’ (the People of the House) traditions، is the issue of esoteric vs. external aspects of the Qurān. So far، many scholars have discussed the intent of the interior and esoteric interpretation of the Qurān and have introduced criteria for telling the exterior of the Holy Book from its interior. Usually the researchers have offered similar close interpretations for the terms revelation and exterior of the Qurān، idiomatic vs. literal meanings of the Qurān، the issues for which the Qurān has been revealed، exegesis and context of situation، adopting the verses of the Qurān to the natural referents and phenomena، and some other close meanings. Contrary to the present trend among researchers، the author of this paper attempted to solve the problem of drawing distinction between the exterior and interior meanings of the Qurān. The achievement of this research is to prove that every meaning the first audiences of the Prophet have grasped from the verses and learnt has been the esoteric interpretation and revelation of the Qurān and any other meaning beyond which the same spirit of revelation and understanding the first audiences of the Qurān conceived is taken by other audience either in the time of the Prophet or after that would be the interior and interpretation of the Divine Book. Undoubtedly، the register and atmosphere of revelation is the most important context of knowing the external meaning and revelation of the Qurān.
خلاصه ماشینی:
رهاورد این بحث این است که هر معنایی که نخستین مخاطبان پیامبر از آیات شریفه دریافت کرده و در ذهنشان نقش میبست، ظاهر و تنزیل قرآن بوده و هر معنای دیگری که ورای آن فضای نزول و فهم مخاطبان اولی از آیات قرآن دریافت شود، خواه در زمان رسول خدا6 یا بعد از آن، باطن و تأویل قرآن خواهد بود.
معنای تنزیلی آیه شریفه که با سیاق هماهنگ و از آن مستفاد است، عبارت است از اینکه خداوند در این آیه میخواهد از منشأ قابل اعتماد وحی و نیز خلوص و مصونیت وحی از دستکاری اجنه و شیاطین (آن گونه که اعراب در مورد پیشگویی کاهنان میپنداشتند که شیاطین خبرهای غیبی را بر آنان نازل میکنند) خبر دهد که جز پاکیزگان (فرشتگان پاکیزه)، کسی به لوح محفوظ دسترسی ندارد (برای آنکه وحی را دریافت کرده و بر پیامبر نازل کند) (نک: مستنصر میر، 79؛ سید قطب، 6/471؛ فضل الله، 21/345).
بیتردید این برداشت از معنای ظاهر و تنزیل، معمولا تحت تأثیر فضای خاص نزول، جزئی و ناظر به قضیهای خاص بوده که آیه شریفه برای بیان حکم آن مورد و هدایت امت به سرمنزل سعادت نازل شده بود، و طبیعی است هر معنایی فراتر از این از آیات شریفه قرآن برداشت شود، ذیل تأویل و باطن قرآن جای میگیرد.