چکیده:
یکی از براهینی که برای اثبات وجود خداوند و ربویت او اقامه شده،
برهان هدایت است. لالب دانشمندان اسلامی پدیده هدای ت یابی
موجودات را هدایت یابی ساختاری و نظام یافته تلقی کرده و آن را در
قالب برهان نظم، برهان فطرت و مانند آن مطرح کرده اند؛ لکن برخی
دیگر از اندیشمندان با استناد به پاره ای از آیات قرآن کریم، هادی بودن
خداوند را مستقل از خالقیت او و جدا از پدیده فطرت تلقی کرده و
اصرار بر تمایز برهان هدایت از برهان فطرت و نظم دارند. در مقاله
حاضر با الهام از آیات قرآن کریم، به تبیین و تقریرهای مختلف برهان
هدایت پرداخته و رابطه آن با براهین همگون، از قبیل ب رهان نظم و
فطرت مورد کاوش قرار گرفته و مواردی از هدایت یابی موجودات و
کارهای شگفت آوری که از مظاهر هدایت الهی شمرده شده مطرح
خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
فرق بین برهان هدایت ، برهان نظم و فطرت در منابع دینی معمولا حساب انتظامات مخلوقات و حساب هدایت شدن آنها یکـی گرفته شده و یک نوع دلیل به شمار آمده است (خطیـب ، ١٤٢٤ ق ، ٨: ٧٩٨؛ آلوسـی، ١٤١٥ ق ، ٨: ٥١٤)؛ در این دیدگاه هدایت از قوانین نهفته در ذات اشیا ناشی می شـود یعنی خداوند در هر موجودی از جملـه انسـان ابزارهـای لازم را جهـت رسـیدن او بـه هدف نهایی آفرینش ، فراهم ساخته اسـت (طباطبـایی، ١٤١٧ ق ، ٢: ٢٧٤ و ١٤: ١٦٧؛ فضل الله ، ١٤١٩ ق ، ١٥: ١٢١).
دلیل دیگری که می توان با توجـه بـه آن ، برهـان فطـرت را جـدا از هـدایت الهـی دانست این که قرآن فطرت را در مرتبه و قلمرو خلق مطرح کرده فطـرت اللـه التـی فطر الناس علیها و آن را غیر قابل تغییر معرفی می کند: لـا تبـدیل لخلـق اللـه (روم : ٣٠)، و بر اساس آیات فراوان ، مرتبه خلق مقدم بـر مرتبـه هـدایت اسـت ، و کـار هدایت الهی بعد از خلق - و لو رتبتا- شروع می شود؛ از اینجا روشن مـی شـود کـه اگـر خداوند خلقت انسان را به گونه ای الهی نمی آفرید؛ گرایش به سـوی خـدا بـرای انسـان سخت می شد، ولی بر اساس فطرت الهی ، انسـان بـه سـوی خـدا و کمـالات الهـی در حرکت است .