چکیده:
«عشق» از سنخ گرايش و كشش و به معناي «دوستي شديد» است و بر حقيقي و مجازي قسمت مي شود. اما «عقل» وديعه اي الهي در نفس است كه روشن گري و حساب گري كرده، سنخي گرايشي ندارد و محصولات آن گاهي در حوزه «هست و نيست» (عقل نظري) و گاهي در حوزه «بايد و نبايد» (عقل عملي) طبقه بندي مي شود. عقل عملي داراي مراتبي است كه شامل عقل مصلحت انديش (حساب گر) به عنوان مدبر امور زندگي و عقل ايماني است. عقل ايماني هم به متعارف و برين (قدسي) تقسيم مي شود. بر اساس عقول سه گانه، سه نوع شخصيت در انسان ها شكل مي گيرد كه عبارت است از: زيستي و حيواني، عقلاني، و رباني. با توجه به معاني «عقل» و «عشق» و شكل گيري شخصيت ها، حالات مختلفي در مصاف عقل و عشق پديد مي آيد كه در بهترين حالت ها اگر مراد از عشق، نوع حقيقي آن و از عقل، عقل برين (قدسي) باشد، هيچ منافاتي در اين رابطه وجود ندارد و انسان عاشق در حقيقت، به مقام انسان عاقل دست يافته و حركت عاشقانه او عاقلانه ترين حركت است. قيام امام حسين عليه السلام نيز حركتي بر اساس عقل برين و عشق حقيقي بود كه از سوي شخصيتي رباني و متعالي صورت پذيرفت. مقاله حاضر به روش تحليلي – توصيفي به ا اين موضوع مي پردازد.
خلاصه ماشینی:
"دربارة عبادتها هم باید گفت که اگرچه منافعی همانند بهشت برای این اعمال وجود دارد و این آثار نیز به خود انسان عبادتکننده و دیگر انسانها میرسد و فرقی هم نمیکند که انسانهای عادی آنها را انجام دهند یا معصومان- علیهم السلام (اگرچه این بزرگواران از عبادتهای خود، بیشتر از دیگران سود میبرند؛ زیرا آنها با معرفت کاملتری عبارت میکنند)، اما معصومان( عبادات را به عشق الهی انجام میدهند؛ یعنی آنها برای این آثار، تن به عبادت خدا ندادهاند.
در این موقعیت، کسانی که در حصار عقل متعارف گرفتار بودند و با برهان و استدلال قدم برمیداشتند، معتقد بودند در زمانی که شرایط و امکانات قیام و نبرد مهیا نیست و دشمن در اوج اقتدار است، باید تقیه و سکوت کرد؛ اما در نظر امام حسین(، که از این حصار بیرون رفته و به مرحلة عقل برین و قدسی رسیده بود، عقل و عشق یک فتوا میدادند: در حریم دفاع از محبوب، باید از جان و فرزند و خاندان گذشت، و این تفسیر سخن امیرالمؤمنین( در جریان جنگ صفین است؛ زمانی که به سرزمین کربلا رسیدند، فرمودند: «اینجا اقامتگاه سواران و آرامگاه عاشقان شهید است» (مجلسی، 1404ق، ج 41، ص 295).
اگر مراد از عشق، «عشق حقیقی» و مراد از عقل، «عقل برین و قدسی» باشد، بهیقین بین این دو هیچ منافاتی وجود ندارد و در سیر و سلوک روحانی همواره همراه هم هستند؛ زیرا عشق به معنای «فنای فیالل»ه و عقل قدسی به معنای «ذوب شدن در توحید» است."